میهمانى خداوند، به معناى اکرام و رحمت خاص الهى بر بندگان است؛ زیرا بندگان ـ اعم از مؤمن و کافر ـ در سراسر زندگى خود، در سر سفره اکرام و رحمت الهى نشستهاند. اما میهمانى در ماه رمضان، اکرام و رحمت خاص براى روزه داران است. بر اساس روایات، چند موضوع نشان از میهمانى خداوند است:

۱ – از شب اول ماه رمضان، درهاى بهشت باز مىشود و تا شب آخر بسته نمىشود.[۱]

۲ – از ابتدا تا انتهاى ماه رمضان، درهاى جهنم بسته مىشود.[۲]

۳ – شیاطین در بند و زنجیر مىشوند تا نتوانند روزه بندگان را خراب کنند.[۳]

۴ – ماه رمضان، ماهى است که ابتداى آن رحمت، وسطش آمرزش گناهان و پایان آن، آزادى از آتش جهنم است؛[۴] یعنى، با رحمت الهى به میهمانى دعوت و آمرزیده مىشویم و در پایان میهمانى به عنوان هدیه، از آتش جهنم آزاد مىگردیم.

۵ – وجود شب قدر در این ماه است که ارزش آن، از هزار ماه بیشتر است و عبادت در آن، نتایج بسیارى دارد و سرنوشت یک سال بندگان در آن تعیین مىگردد.[۵] بدون تردید موفقیت در هر کارى، مستلزم برنامهریزى صحیح است و آن هنگامى میسّر است که:

الف. برنامه ناظر به اهدافى باشد که انسان، در پیش روى دارد.

ب. اهداف وقتى از شفافیت برخوردار مىشود که فرصت پیش آمده یا امکانات فراهم شده، به خوبى شناخته و ارزش گذارى گردد.

ج. وقتى انسان ارزش فرصتى را بداند و یا اهمیت نعمتى را درک کند، قدر آن را بهتر مىداند و بیشتر از آن بهره مىبرد.

پس باید از این فرصت سرنوشت ساز، بیشترین بهره را ببریم و اگر بخواهیم به این هدف دست یازیم، باید براى لحظه لحظه آن حساب باز کنیم؛ حتى براى ساعاتى که در حال خواب یا استراحت هستیم.

براى استفاده کامل از ماه رمضان، هر کس باید متناسب با موقعیت شغلى و وضعیت جسمانى و روانى خویش، برنامه ریزى کند. در این صورت باید وقت خود را به چند بخش تقسیم کنیم:

بخش اول. علم و معرفت

در این ماه باید با جدیت تمام، در جهت دانش افزایى تخصصى و معرفتیابى بنیادین و اعتقادى بکوشیم.

بخش دوم. عبادت و مناجات

در ماه رمضان، علاوه بر عبادتهاى معمول ـ که در طول سال همیشه باید انجام دهیم ـ عبادتهاى واجب و مستحب دیگرى نیز اضافه شده است؛ مانند: روزه گرفتن، تلاوت قرآن، خواندن دعاهاى ماه رمضان، احسان و… براى انجام دادن این اعمال، تأکید فراوانى شده است و باید در برنامه ریزى ماه رمضان، در نظر گرفته شود.

 بخش سوم. خواب و استراحت

لازمه استفاده بهینه از دو بخش گذشته، این است که خواب و استراحت انسان به مقدار کافى انجام شود. در غیر این صورت در دو بخش اول نیز موفق نخواهد بود. در ماه مبارک رمضان، به دلیل جابهجایى اوقات غذا و تغییراتى دیگر، تا حدودى چرخه خواب و استراحت نیز تغییر مىکند. توصیه ما این است که بکوشید میزان خواب خود را خیلى تغییر ندهید و وقت آن را نیز خیلى به هم نزنید. فقط با کمى تغییر در چرخه خواب، برنامه خواب و استراحت خود را ادامه دهید؛ براى مثال اگر هنگام سحر حدود یک ساعت (براى سحرى خوردن و خواندن نماز شب و نماز صبح) بیدار مىمانید؛ این مقدار از خواب را در روز جبران کنید. بعد از نماز ظهر و عصر ـ با توجه به اینکه ناهار از برنامه روزانه حذف شده است ـ زمان مناسبى براى استراحت و خواب است. در این صورت مقدارى از شب را مىتوانید بیدار بمانید و از وقتتان استفاده بهترى بکنید. 

توصیههاى ماه رمضان

علاوه بر آنچه بیان شد، رعایت نکات زیر به کیفیت استفاده از ماه رمضان مىافزاید:

۱ – بر ترک محرماتى که بر اعضاى دیگر لازم گردیده ـ به ویژه محرمات چشم، گوش و زبان ـ و نیز استفاده از غذاى حلال، اهتمام ویژهاى داشته باشید.

۲ – در شبانه روز چند نوبت قرآن تلاوت کنید؛ براى مثال حدود پانزده دقیقه در روز و پانزده دقیقه در شب.

۳ – دعاها را تقسیم کنید و آنها را در چند نوبت در شبانه روز بخوانید. روزها به همان مقدار دعایى که بین نماز یا بعد از نمازهاى یومیه خوانده مىشود، اکتفا کنید. اما شبها وقت بیشترى را صرف خواندن دعا کنید. اگر بعضى از دعاها طولانى است، لازم نیست هر شب همه آن دعا را بخوانید.

۴ – براى استفاده بهینه از زمان در هنگام رفت و آمد، ذکر بگویید (البته ذکرهاى بدون صدا و آرام تا شائبه ریا به وجود نیاید). بکوشید از مرحله ذکر زبانى، به مرتبه توجّه به معناى ذکر و ذکر قلبى و یاد واقعى خداوند برسید؛ به طورى که او را حاضر و ناظر بر خود بدانید.

بهترین ذکر ـ به ویژه براى رفع بعضى مشکلات ظاهرى و نیز روحى و روانى ـ ذکر «استغفار» و «لا اله الا الله» است.

۵ – دائم الوضو باشید و حتى قبل از خواب نیز وضو بگیرید و به بستر خواب بروید؛ زیرا در ماه رمضان، خواب نیز عبادت است و نفس کشیدن تسبیح به حساب مىآید.

۶ – از شب زنده دارى و احیا ـ به ویژه در شبهایى که فرداى آن تعطیل است ـ غفلت نکنید. شاید یکى از مهمترین اعمال در این ماه، شب زندهدارى، تهجّد، استغفار و نماز شب در نیمه شبها است.

۷ – در مجالس بیان احکام و معارف دینى و موعظه، در مساجد یا حسینیهها شرکت کنید. بسیارى از علما و مجتهدان نیز مقیدند، به موعظه و ذکر مصیبت واعظان و سخنرانان گوش فرا دهند.

به طور کلى شرکت در مجالس مذهبى، قرار دادن خود در معرض نفحات و نسیمهاى رحمت الهى است که نقش مهمى، در حفظ دین و معنویت انسان دارد.

۸ – از انجام دادن ورزشهاى سنگین، در طول ماه رمضان بپرهیزید و بکوشید ورزشهاى سبک و آرام (مانند پیاده روى یا نرمش) انجام دهید.

۹ – از غذاهاى قندى و پروتئیندار در رژیم غذایى خود بیشتر استفاده کنید (مانند خرما و لبنیات).

۱۰ – از پرخورى هنگام افطار و سحرى جدا بپرهیزید؛ زیرا علاوه براینکه چرخه خواب شما را به هم خواهد زد، از سایر برنامههاى عبادى و درسى نیز بهره کافى نخواهید برد.

۱۱ – از هدر دادن انرژى بىجا و بىمورد اجتناب کنید؛ براى مثال از حرف زدنهاى بىمورد و تماشاى برنامههاى تلویزیونى غیرضرورى بپرهیزید. 

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان

[۱] – بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۴۴؛ میزان‏الحکمه، ج ۵، ص ۲۱۳۲٫

[۲] – میزان‏الحکمه، ج ۵، ص ۲۱۳۲٫

[۳] – همان.

[۴] – همان.

[۵] – همان.