در پاسخ به این پرسش توجه به نکات زیر لازم است:

یکم. از نظر فلسفى «نفس» بر سه نوع است: نباتى، حیوانى و انسانى. انسانها هر سه را دارا هستند: حیوانات دو قسم اول و گیاهان فقط قسم اول. به عبارت دیگر هر نفسى که در مرتبه بالاتر قرار دارد، کمالات نفس مرتبه فروتر را دارا  است. عمدهترین ویژگىهاى نفس نباتى، عبارت است از: رشد، تغذیه و تولید مثل.

ویژگىهاى نفس حیوانى افزون بر موارد یاد شده، عبارت است از: ادراک حسى و حرکت. از مختصات دیگر حیات انسانى، اختیار و تعقّل است. از آنچه گذشت روشن مىشود که هر نفسى، داراى قواى خاصى است و موجب بروز افعال خاصى مىشود. بنابراین زنده بودن، مساوى با داشتن نفس و یا روح انسانى نیست؛ یعنى، چه بسا در جایى حیات باشد و روح انسانى و حتى حیوانى نباشد؛ بلکه حیات نباتى باشد. جنین نیز از نخستین مراحل شکلگیرى زنده است؛ ولى حیات آن ابتدا نباتى، سپس حیوانى و در نهایت انسانى مىگردد و حدود آن براساس برخى از نصوص روایى از ۴ یا ۵ ماهگى است.

به عبارت دیگر پس از کامل شدن اجزاى بدن (پایان چهارماهگى و در طول ماه پنجم)، شکل ظاهرى جنین کامل (ماچور) مىشود و مادر حرکات جنین را احساس مىکند. این مرحله را مىتوان آغاز پیدایش روح و به تعبیر دیگر، نخستین مظاهر حیات انسانى تلقى کرد.

دوم. روح در آیات قرآن کریم و در بین فیلسوفان و متکلمان مسلمان، در معانى مختلفى به کار رفته که یکى از آنها نفس انسانى است؛ مانند آیه شریفه «فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی».[۱] محققان مىگویند: اینکه خداوند فرموده است از روح خود در کالبد انسان دمیدم و روح را به خودش نسبت مىدهد، اضافه تشریفى است؛ یعنى، مقصود بیان شرافت و عظمت روح انسان است. نه اینکه واقعاً چیزى از خداوند جدا و به انسان متصل شود؛ بلکه روح هم مانند جسم و همه امور دیگر مخلوق خداوند است.

سوم. در اینکه آیا روح و بدن خلقت مستقل دارند یا نه؛ آراى مختلفى وجود دارد. از نظر ملاصدرا روح «جسمانیه الحدوث» و «روحانیه البقاء» است؛ یعنى، ماده در سیر تکاملى و حرکت جوهرى خود در جنین، به مرحله تجرد نفسانى و روحانى مىرسد و جسم و روح دو خلقت گسسته و ترکیب انضمامى ندارند.[۲]

 

 

پرسش و پاسخ ها «راز آفرینش» / مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف

 

پی نوشت ها


[۱] – ص ۳۸، آیه ۷۲-۷۱٫

[۲] – جهت آگاهى بیشتر بنگرید:

الف. مسعود امامى، زمان دمیدن روح در جنین، مقاله فقه (کاوشى نو در فقه اسلامى)، (فصلنامه)، ش ۴۹، پاییز ۱۳۸۵؛

ب. حیات جاودانه، امیر دیوانى؛

ج. معارف قرآن، آیهاللّه مصباح یزدى، جلد ۳-۱؛

د. راز جاودانگى، عباس یزدانى.