در پاسخ به این پرسش توجه به نکات زیر لازم است:

یکم. از نظر فلسفى «نفس» بر سه نوع است: نباتى، حیوانى و انسانى. انسان ها هر سه را دارا هستند: حیوانات دو قسم اول و گیاهان فقط قسم اول. به عبارت دیگر هر نفسى که در مرتبه بالاتر قرار دارد، کمالات نفس مرتبه فروتر را دارا  است. عمده ترین ویژگى هاى نفس نباتى، عبارت است از: رشد، تغذیه و تولید مثل.

ویژگى هاى نفس حیوانى افزون بر موارد یاد شده، عبارت است از: ادراک حسى و حرکت. از مختصات دیگر حیات انسانى، اختیار و تعقّل است. از آنچه گذشت روشن مى شود که هر نفسى، داراى قواى خاصى است و موجب بروز افعال خاصى مى شود. بنابراین زنده بودن، مساوى با داشتن نفس و یا روح انسانى نیست؛ یعنى، چه بسا در جایى حیات باشد و روح انسانى و حتى حیوانى نباشد؛ بلکه حیات نباتى باشد. جنین نیز از نخستین مراحل شکل گیرى زنده است؛ ولى حیات آن ابتدا نباتى، سپس حیوانى و در نهایت انسانى مى گردد و حدود آن براساس برخى از نصوص روایى از ۴ یا ۵ ماهگى است.

به عبارت دیگر پس از کامل شدن اجزاى بدن (پایان چهارماهگى و در طول ماه پنجم)، شکل ظاهرى جنین کامل (ماچور) مى شود و مادر حرکات جنین را احساس مى کند. این مرحله را مى توان آغاز پیدایش روح و به تعبیر دیگر، نخستین مظاهر حیات انسانى تلقى کرد.

دوم. روح در آیات قرآن کریم و در بین فیلسوفان و متکلمان مسلمان، در معانى مختلفى به کار رفته که یکى از آنها نفس انسانى است؛ مانند آیه شریفه «فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی».[۱] محققان مى گویند: اینکه خداوند فرموده است از روح خود در کالبد انسان دمیدم و روح را به خودش نسبت مى دهد، اضافه تشریفى است؛ یعنى، مقصود بیان شرافت و عظمت روح انسان است. نه اینکه واقعاً چیزى از خداوند جدا و به انسان متصل شود؛ بلکه روح هم مانند جسم و همه امور دیگر مخلوق خداوند است.

سوم. در اینکه آیا روح و بدن خلقت مستقل دارند یا نه؛ آراى مختلفى وجود دارد. از نظر ملاصدرا روح «جسمانیه الحدوث» و «روحانیه البقاء» است؛ یعنى، ماده در سیر تکاملى و حرکت جوهرى خود در جنین، به مرحله تجرد نفسانى و روحانى مى رسد و جسم و روح دو خلقت گسسته و ترکیب انضمامى ندارند.[۲]

پرسش و پاسخ ها «راز آفرینش» / مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف

پی نوشت ها

[۱] – ص ۳۸، آیه ۷۲-۷۱٫

[۲] – جهت آگاهى بیشتر بنگرید:

الف. مسعود امامى، زمان دمیدن روح در جنین، مقاله فقه (کاوشى نو در فقه اسلامى)، (فصلنامه)، ش ۴۹، پاییز ۱۳۸۵؛

ب. حیات جاودانه، امیر دیوانى؛

ج. معارف قرآن، آیه اللّه  مصباح یزدى، جلد ۳-۱؛

د. راز جاودانگى، عباس یزدانى.