برای آشنایی بیشتر با حکمت‌ها و فوائد مهریه و تأثیر آن در زندگی زناشویی، توجّه به دو نکته‌ی ذیل مفید است:

۱٫‌ مَهریه از دیدگاه اسلام

گرچه قانون مَهر پیش از اسلامی به صورت‌های گوناگون وجود داشت، امّا به لطافت و شفافیتی که در اسلام بیان شده است نبود. دین اسلام یک مکتب ارزشی است و زنده‌کننده‌ی عقل و بیدارکننده‌ی فطرت است. در همین راستا مسیر انحرافی اجتماعی و دینی که در طول تاریخ به وجود آمده اصلاح نمود و برای نمونه در آیه آمده است:

«وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَهً»[۱]؛

«صداق‌های زنان را به عنوان بخشش و هدیه پرداخت کنید».

این آیه تا حدود زیادی دیدگاه اسلام را درباره‌ی «مهر» روشن می‌کند. در این آیه از مهر به «صداق» و «نحله» تعبیر شده است. مهر را از آن جهت صداق گویند که نشانه‌ی صادقانه بودن علاقه‌ی مرد است یا به خاطر آن‌که نشانه‌ی صدق ایمان است. «نحله» یعنی بخشش از روی رضای خاطر، به کار رفتن این واژه از آن جهت است که مهر جنبه‌ی اهدایی و پیش‌کشی و عطیّه دارد[۲]. حاصل آن‌که مهر از نظر اسلام یک پیش‌کش و هدیه به زن است و هیچ یک از والدین حقّی به آن ندارند.

۲٫‌ فلسفه‌ی تعیین مهر

فایده و حکمت تعیین مهر از نگاه اسلام، تنها جنبه‌ی مادّی و اقتصادی ندارد بلکه بسیاری از ابعاد معنوی و تربیتی لطیف که حاکی از پیوند محبّت و عشق و بقا و تکامل بوده نیز منظور شده است. برای نمونه اوّلین مهریه که برای نکاح آدم و حوّا (علیهما السّلام) معیّن شده آموزش احکام بود. چنان‌که براساس حدیثی که زراره از امام صادق (علیه السّلام) نقل می‌کند: خداوند به حضرت آدم فرمود: «رضای من آن است که معارف دین مرا به حوّا بیاموزی، آدم گفت: قبول کردم». همچنین گاهی رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) که صداق برخی از اصحاب را تعلیم سوره‌ای از قرآن قرار می‌داد. به هر حال فلسفه‌ی مهریه را در امور ذیل خلاصه می‌توان کرد:[۳]

۱٫‌ مهریه تجلّی فطرت و طبیعت است: هدیه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبّت و نشان دادن علاقه، امری فطری و طبیعی است که معمولاً از سوی کسی که پیش قدم می‌شود و طالب و یا خواستگار است ارائه می‌گردد.

۲٫‌ مهریه قانون عشق و جذب است: مرد از نظر آفرینش مظهر طلب، عشق و تقاضا است و زن مظهر محبوبیت و معشوقیت می‌باشد. مهریه باز جانب مرد یک اظهار عشق و محبّت فوق العاده برای زن می‌باشد که حتّی بالاتر از بخشش و هدیه‌های معمولی است.

۳٫‌ مهریه پاداش و نشانه‌ی حیا و عزّت زن است. مهر با حیا، عفّت و عزّت زن یک ریشه دارد. زن از لحاظ آفرینش نسبت به شهوت‌ها مقاوم‌تر است این ویژگی همواره به زن فرصت داده که دنبال مرد نرود و خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد.

۴٫‌ در بعضی موارد مهریه باعث بقای خانواده و مانع از فروپاشی آن است. برخی مردان هوس‌باز گاه بدون هیچ دلیلی همسرر را ترک و زن دیگری را که جوان‌تر و با نشاط‌تر است انتخاب می‌کند. از این رو، کم نیست مواردی که مهریه مانع عمده‌ای در مقابل این هوس‌رانی‌ها است.

۵٫‌ در بعضی موارد، مهر باعث تعادل اقتصادی است. هر چند زن دارای استقلال مالی و اقتصادی از نظر اسلام است ولی به طور معمول در جوامع ابتکار عمل به دست مردان است. در صورت طلاق و جدایی احتمال این‌که زن بدون پشتوانه‌ی اقتصادی بماند بسیار زیاد است. وجود مهریه یک نوع احساس امنیت اقتصادی و پشتوانه برای زن می‌باشد.[۴] البتّه کارکرد اصلی مهر همان صدق و صفا و محبّت بین زن و شوهر است لذا سفارش شده است مهریه کم باشد، نقداً پرداخت شود و… .

نتیجه آن‌که:

اوّل، مهریه از نظر اسلام تنها جنبه‌ی مادّی ندارد بلکه افزون بر ان، حکمت‌های دیگری نیز در تعیین مهر نهفته است. بنابراین نه تنها به زنان به عنوان کالا نگاه نشده بلکه ارزش و احترام زن به وسیله‌ی وضع و تأیید چنین قانونی محفوظ مانده است.

دوم، مهریه مزد بزرگ کردن و شیر دادن و نان دادن به او نیست (بر خلاف آنچه که در نزد برخی مردمان به عنوان شیر بها رایج و مرسوم است).

سوم، این‌که با واژه‌ی «نحله» کاملاً تصریح می‌کند که مهر هیچ عنوانی جز تقدیمی و پیشکشی و عطیه و هدیه ندارد.[۵]

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی حقوق خانوادگی زن؛ دفتر نشر معارف – مؤلف: سید ابراهیم حسینی

[۱]. نساء (۴)، آیه ۴٫

[۲]. تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۲۶۲٫

[۳]. زن در آیینه‌ی جلال و جمال، آیه الله جوادی آملی، نشر اسراء، ص ۳۴۰٫

[۴]. ر.ک: حقوق زن در اسلام، شهید مطهّری، ص ۲۰۱٫

[۵]. ر.ک: نظام حقوق زن در اسلام، استاد مطهّری، صص ۱۷۹- ۱۸۷٫