عقد اللئالی فی جواب بدء الأمالی منظومهای است از آثار مولی محمدرضا بن علی گوگدی گلپایگانی، از دانشوران سدۀ سیزده گلپایگان، که در این یادداشت کوتاه بدان اشاره می کنیم.
مؤلف این منظومه، مولی محمدرضا منسوب به گوگد، از توابع گلپایگان است، فرزند ملا علی (متوفی: ۲۷ رجب ۱۲۷۵ ق)، فرزند ملا محمد (از تلامذۀ میرزای قمی) فرزند آخوند ملا عبدالله فرزند ملا حسین شهید فرزند ملا محمد زمان (شهید در حملۀ افاغنه به اصفهان)، از خاندانی دانشپرور که نسب آنها به مالک اشتر میرسد. شرح حال شماری از آنها در کتاب شرح حال دانشمندان گلپایگان (به کوشش: رضا استادی، قم: کنگرۀ بزرگداشت علمای گلپایگان، ۱۳۸۱ ش، ج ۱ ص ۲۹۷ به بعد) آمده است.
مؤلف، با وجود دشواریهای فراوان در زندگی، در گلپایگان و اصفهان، از بزرگانی همچون سید محمد باقر شفتی، ملا محمد تقی اردکانی، شیخ محسن معزی دزفولی، ملا احمد گوگدی و میرزا محمدرضا اسفرنجانی گلپایگانی درس آموخت. (شرح حال دانشمندان گلپایگان، ج ۱ ص ۳۲۳ – ۳۲۸، زندگی نامه خود نوشت ملا محمدرضا در تاریخ ۷ ماه رمضان ۱۲۷۱ ق).
منظومۀ یاد شده در ماه شعبان ۱۲۶۱ قمری سروده شده و متن کامل آن در کتاب شرح حال دانشمندان گلپایگان (ج ۳، ص ۳۹۲ – ۴۱۰) درج شده است. البته از آن روی که آن کتاب پر مطلب و ارزشمند، فاقد نمایه های مناسب است، این رساله در کنار رساله‌ها و اجازات نفیس دیگر، گم شده و امکان دسترسی و رجوع به آن کم شده است.
منظومۀ عقد اللئالی به عربی، در حدود ۳۲۰ بیت است که در طول پنج روز در پاسخ به قصیدۀ لامیۀ ۷۰ بیتی دانشمند اهل سنت سراج الدین علی بن عثمان آوشی (سروده در سال ۵۶۹) سروده شده است.
رساله با مقدمه‌ای کوتاه آغاز می‌شود (ص ۳۹۲) و پس از آن متن کامل منظومه (ص ۳۹۵) با مطلع «تبارک بعد بسم الله قالی / بتحمید المهیمن ذی الجلال» آمده است.
بعضی از ابیات مقدمه چنین است:
یبیّن فیه ناظمه الفقیر محمد الرضا خیر المقال
اهمّ القصد فیه الردّ حقّاً لنظم اسمه بدء الأمالی
فهرست عناوین منظومه چنین است:
فی التوحید (ص ۳۹۶)
فی بیان الصفات (ص ۳۹۷)
ردّ النقض علی تعدّد صفات الله علی کونها عین الذات (ص ۳۹۸)
فی النبوه العامّه و الإمامه العامّه (ص ۳۹۸)
فی النبوّه الخاصّه ( ص ۳۹۸)
فی الإمامه الخاصّه (ص ۳۹۹)
فی الأدلّه الدّالّه علی خلافه علیعلیه السلام بلافصل (ص ۴۰۰)
فی إمامه باقی الائمّه ؟عهم؟ (ص ۴۰۲)
فی وجه اختفاء الإمام صاحب العصرعلیه السلام (ص ۴۰۵)
فی فضیله الزهراء ؟عها؟ (ص ۴۰۶)
فی المعاد (ص ۴۰۶)
فی ما جاء به النبیصلی الله علیه و آله (ص ۴۰۷)
بخش آخر، یک دوره عقاید حقّه (ملائکه، رجعت، سؤال قبر، میزان، شفاعت، نفی جبر و تفویض و بداء) را بیان می‌دارد.
در اواخر منظومه می‌گوید:
لقد تمّت بحمد الله نظمی و مقصودی لترکیب المقال
و أنت قد علمت أنّ قصدی بذا ردّ علی «بدء الأمالی»
فأنت یا أخی قبّله حفظاً بلا بحث لخطأ أو جدال
فإنّی قلته فی خمس یوم بخلط فی حواس واختلال
از آنجا که بخش اعظم این قصیده، در باب امامت است و به بیانی استدلالی و استوار به اثبات امامت می‌پردازد، سزاوار توجّه بیشتر است.
سراج الدین در لامیۀ خود، بیت‌هایی در فصل امامت آورده، از جمله:
در باب وصایت:
و للصدّیق رجحان جلی علی الأصحاب من غیر احتمال
و للفاروق رجحان و فضل علی عثمان ذی النورین عال
و ذوالنورین حقّاً کان خیراً من الکرّار فی صفّ القتال
و للکرّار فضل بعد هذا علی الأغیار طرّاً لا تبالی
در باب حضرت صدیقه کبری سلام الله علیها :
و للصدّیقه الرجحان فاعلم علی الزهراء فی بعض الخلال!
در باب لعن یزید:
و لم یلعن یزید بعد موت سوی المکث را فی الإغراء غال
گوگدی در پاسخ او، ادلۀ اثبات امامت امیرالمؤمنینعلیه السلام چنین بر می‌شمارد:
فمنها أنّه المعصوم لا غیر عقیب المصطفی خیر الأعالی
(تا ۷ بیت بعد)
و منها أنّه قد ادّعی مع ظهور المعجزات فی الخلال
(تا سه بیت)
و منها أنّه قد کان أعلم من الأصحاب کلّاً لا اُبالی
(تا ۱۷ بیت)
و منها أنّه فی الزهد کانا شهیراً بالغاً حدّ الکمال
پس از آن به أَسْخی، أَشْجع، و بکّاء بودن حضرتش اشاره می‌کند.
در ضمن وجوه غیبت امام عصرعجل الله فرجه می‌سراید:
فمنها ما خفیّ عند خلق و منها فی النصوص و المقال
و أظهرها و أولی بالحکایه لما قد نبهّت من اغتفال
هو الظلم الشدید بالأئمه هو الکفران عن هذا النوال
در بیت‌های بعد، این وجه را به تفصیل توضیح می‌دهد.
پاسخ دهید