«ای گروه جن و انس! اگر می توانید از مرزهای آسمان ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی هرگز نمی توانید، مگر با نیروی فوق العاده»،(آیه ۳۳ سوره الرحمن) در حال حاضر بشر به ماه و سیاره های دیگر می رود، منظور دقیق از این آیه چیست؟

پاسخ اجمالی

در تفسیر آیه شریفه «یَا مَعْشَرَ الجِْنّ‏ِ وَ الْانسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُواْ مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانفُذُواْ  لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَان»؛[۱] دیدگاه های گوناگونی به شرح ذیل وجود دارد:

۱ – به طوری که از سیاق آیه استفاده می شود، این خطاب از خطاب های روز محشر است و خطاب تعجیزی می باشد؛ یعنی می خواهد بفرماید: «شما در روز قیامت، عاجز و ناتوان از انجام هر گونه کاری برای نجات خود هستید». مراد از استطاعت؛ قدرت، و نفوذ از «اقطار»؛ فرار از کرانه هاى محشر است.[۲]طبق این تفسیر؛ معناى آیه این گونه است: «اى گروه جن و انس! اگر توانستید از حساب و کتاب قیامت بگریزید، این شما و این نواحى آسمان ها و زمین، ولى به هر طرف بگریزید بالأخره به ملک خدا گریخته اید و قادر بر نفوذ نخواهید بود، مگر با نوعى سلطه و قدرت، که شما فاقد آن هستید».[۳]

۲ -این آیه مربوط به قیامت است، و مراد از سلطان؛ قدرت نیست، بلکه برهان و دلیل است برای این که مدارک الهی نیز ایمان و عمل صالح و تقوا و شفاعت شفیعان و مغفرت الهی است. بنابراین، معنای آیه چنین می شود: «ای گروه جن و انس! شما در قیامت، نمی توانید از تحت قدرت الهى بیرون روید و خود را نجات دهید و به جایى پناه برید، مگر مدرکى از خدا داشته باشید و اجازه از او صادر شود تا داخل در بهشت شوید».[۴]

۳ – آیه مورد بحث؛ مربوط به دنیا و ناظر به مرگ است و معنای سلطان نیز ملک می باشد، پس معنای آیه چنین است: «ای گروه جن و انس! شما از چنگال مرگ نمی توانید فرار کنید هر جا بروید ملک من و در قدرت من است».[۵]

۴ – قرآن کریم در این آیه شریفه می خواهد بشر را به طرف یک تمدنى بزرگ در این جهان برانگیزد، لذا به لفظ «یا معشر» خطاب می کند که از عشرت و تعاشر به معنای «گرد هم آمدن» است که افراد آن به واسطه پیوندهاى معینى که دارند با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند، و بلکه این کلمه گسترده ترین معانى تعاون اجتماعى را میان افراد جامعه آشکار می سازد. با این تعبیر، قرآن کریم فکر مهمى را برای انسان ها قرار می دهد، و آن این که دستاوردهاى تمدنى بزرگ، همچون نفوذ کردن در آفاق، و پی بردن به واقعیّات علمى و عملى ممکن نیست، مگر با کوشش و تلاشى گروهى که در آن قدرت ها، نیروها و اندیشه ها به تعاون با یکدیگر می پردازند، شناخت ها تکامل پیدا می کنند، و اراده ها یکدیگر را تقویت مى‏کنند، به همین جهت؛ در این آیه به ذکر بشر «الانس» اکتفا نکرده، بلکه جن و انس را با هم در معرض خطاب قرار داده است.[۶]

بنابراین؛ اگر تفسیر چهارم را در نظر بگیریم آیه مورد بحث، نه تنها منافاتی با پیشرفت علمی و عملی بشر در نفوذ و پیمودن آسمان ها ندارد، بلکه آن را برای بشر، ممکن دانسته و پیشگویی نیز نموده است. اما بنا بر دیگر دیدگاه های مطرح شده می توان گفت: آنچه را بشر امروز کشف نموده و به آن جا سفر نموده است، قطره ای در برابر هزاران اقیانوس بیکران الهی در مورد علم به کهکشان ها و سفر به آنها است که اصلاً هیچ است و به حساب نخواهد آمد و واقعاً بشر قدرت نفوذ بر کرانه های بیکران آسمان ها را ندارد و این اندک کشف علمی و مسافرت های فضایی نمی تواند با کلام «لاتنفذون» (نمی توانید نفوذ و دسترسی پیدا کنید) در تعارض و تنافی باشد.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. الرحمن، ۳۳٫

[۲]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۱۰۶، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛

[۳]. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی،‏ محقق و مصحح: موسوى جزائرى، طیّب‏، ج ۲، ص ۳۴۵، دار الکتاب، قم، چاپ سوّم، ۱۴۰۴ق؛ المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۱۰۶ – ۱۰۷؛ مکارم، شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۳، ص ۱۴۸ – ۱۴۹، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۴]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۲، ص ۳۸۰ – ۳۸۱، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.

[۵]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ۹، ص ۳۱۰، انتشارات ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲ش.

[۶]. ر.ک: مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج ۱۴، ص ۳۳۰ – ۳۳۳(با تلخیص و ویرایش)، بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول، ۱۳۷۷ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ۱۲، ص ۲۸، نهضت زنان مسلمان، تهران، ۱۳۶۱ش.