فضاهای تربیتی بیرون از خانه

امروزه یک واقعیت غیر قابل انکار در در جوامع بشری، این است که والدین بچّه ها را به غیر از فضای خانواده می‌سپارند و به دلایل مختلفی این اتّفاق می افتد؛ از جمله این که مادر مشغول به ادامه تحصیل است، یا مشغول کار است و یا گاهی اوقات والدینی وجود دارند که حوصله فرزند خود را ندارند و بنا به این دلایل، والدین فرزندان خود رابه مجموعه هایی به نام مهد کودک می‌سپارند.

انتخاب مهد های مناسب

امّا آیا این مهد های کودک می‌توانند در تربیت بچّه ها تاثیر مثبت داشته باشند یا نه؟ طبق نظرات مختلف، بخش عمده ای از والدین، نگاهی منفی به این محیط ها داشتند؛ امّا آن چیزی که وجود دارد این است که ما نمی‌توانیم این واقعیت را منکر شویم و نمی‌توانیم بگوییم که از فردا تمام مهدهای کودک در سراسر ایران اسلامی ما جمع شود! پس باید چه کار کنیم؟ باید با یک روشن بینی و دقّت نظر به سمت انتخاب مهد های کودک برویم و خود ما این زمینه را فراهم کنیم تا این مجموعه ها بتوانند بستری را فراهم کنند که آسیب های تربیتی بچّه ها در آنجا کمتر باشد.

تقلید گری کودکان

امّا نکته ای که در اینجا اهمیّت دارد، این است که ما معتقدیم در چهار سال اوّل زندگی، حتّی المقدور بچّه ها به مهد های کودک سپرده نشوند و در محیط خانه در کنار والدین خود باشند؛ خصوصاً در کنار مادر؛ چون بچّه ها در سنین کم، خصوصاً تا چهار سالگی یک حس و ویژگی در آن ها ایجاد می‌شود به نام “تقلیدگری“.

به همین دلیل که بچّه ها تقلید می‌کنند، باید در این سن در جایی قرار بگیرند که محیط محدودی داشته باشد. بچّه ها نباید مدام رفتارهای مختلف را ببینند و بخواهند آنها را تقلید کنند. در غیر این صورت دچار دوگانگی و حتّی چندگانگی می‌شوند. به عنوان مثال وقتی در جایی می‌بینند که بچّه ای به دیگری حرف زشتی زد، او هم آن رفتار را تقلید می‌کند.

این مسئله از مواردی است که ما در مشاوره ها زیاد می‌بینیم. بسیاری از مادرها و پدرها نگران هستند و می‌گویند که ما از زمانی که فرزند خود را به فلان مجموعه سپرده ایم، حرف ها و رفتارهای زشتی را یاد گرفته است.

پاسخ به یک انتقاد

یکی از عزیزانی که در مهد کودک مسئولیت داشت، به من انتقادی کرد و گفت که این طور نیست؛ چراکه ما دوربین هایی را در کلاس های مهد قرار داده ایم و تا بچّه ها می خواهند رفتار ناشایستی از خودشان نشان دهند، ما جلوی آنها را می‌گیریم. من به او گفتم: آیا شما می توانید از این رفتارها پیش گیری کنید یا وقتی رفتار اتّفاق افتاد، شما وارد عمل می‌شوید و انجام وظیفه می‌کنید؟ دیدم که ایشان به فکر رفتند و گفتند: نه، این رفتارها تا حدودی انجام می شود و بعد ما وارد عمل می‌شویم.

بنابراین،این مشکلات چندان هم قابل کنترل نیست و بچّه ها رفتارهای مختلف را یاد می‌گیرند واز آن طرف وقتی که وارد خانه می‌شوند، پدر و مادرها هم که مشغله های خاصّ خودشان را دارند، نمی توانند آن ها را مدیریت کنند؛ مثلاً وقتی بچّه حرف زشتی می‌زند، مادر نمی داند که در مقابل این رفتار بچّه باید چه کار کند! آیا باید او را توبیخ و مذمّت کند، نصیحت و تنبیهش کند یا او را تشویق کند تا او از این حرف ها نزند؟ واقعاً هم نمی دانند که باید با این رفتار فرزند خود چه کار کنند.

در این شرایط، ما می بینیم که پازل شخصیتی فرزندان ما در محیط هایی شکل می‌گیرد که خارج از محدوده ما است، و نهایتاً وقتی چهار، پنج سال از عمر فرزند ما گذشت، مجموعه ای از رفتارها جزء شخصیت او می‌شود که شاید قابل اصلاح هم نباشد و یا به سختی بتوان آن را اصلاح کرد.

مادر، الگوی مهم و اوّلیه

بنابر این دلایل، ما می گوییم که در چهار سال اوّل، فرزند ما باید در محیط خانه باشد؛ چراکه مادر یک سری رفتارها و حرف های کنترل شده دارد و به این ترتیب، مادران، الگوی اوّلیه و مهمّ تربیتی فرزندان می‌شوند. بعد همین مادر، بعضی از نیازهای بچّه را در همان محیط اطراف خودش پاسخ می‌دهد.

به عنوان مثال مادر می تواند همبازی خوبی برای او باشد یا هم بازی مناسبی برای او بیاورد. در حالی که در مهد های کودک، بچّه ها خیلی هم نمی توانند با هم بازی کنند؛ چون معمولاً در آنجا برنامه دارند و تحت کنترل هستند. اتّفاقاً هم بازی باید به خانه بیاید و تحت نظارت خانواده و مخصوصاً مادر، این بازی ها را انجام دهند.

پس اصل بر این شد که در چهار سال اوّل، بهترین محیط برای تربیت بچّه ها، کنار والدین است. امّا شاید برای مادران این سوال پدید بیاید که: ما شاغل هستیم یا درس می خوانیم و یا اینکه بچّه ی کوچکتری به دنیا آمده است و می خواهیم به او رسیدگی کنیم، باید چه کار کنیم؟ در جواب ما می‌گوییم که اگر قرار شد در گام دوّم ما بچّه های خود را به مهد های کودک بسپاریم، این مهدهای کودک باید یک سری شاخصه ها را داشته باشد.

شاخصه های مهد کودک مناسب

یک مهد کودک موفّق مهد کودکی است که در آن، به این ارکان توجّه شود:

الف. داشتن برنامه مناسب

مهد کودک باید برنامه مناسبی برای کودک داشته باشد و معمولاً مناسب ترین برنامه برای کودکان چهار و پنج ساله، “بازی” است.

ب. برخورداری از مربّی مناسب

مهد کودک باید مربّی خوبی داشته باشد. در روایات دینی ما نیزاهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام، شاخصه های زیبایی را برای مربّی بیان فرموده اند؛ از جمله این که مربّی باید مسلمان و معتقد باشد. امروزه یکی از نگرانی های ما همین است که برخی از کسانی که غیر مسلمان و حتّی پیرو فرقه های انحرافی هستند، آمده اند و مهدهای کودکی راه انداخته اند.

به عنوان مثال گه گداری در همین روزنامه های خودمان می بینیم که فرقه هایی نظیر بهائیت، به این صورت کارهای تبلیغاتی خودشان را انجام می‌دهند.

ج. داشتن محیط مناسب

محیط مهد کودک نیز باید محیط مناسبی باشد و این محیط شاخصه هایی دارد که در آینده به آن می‌پردازیم.

د. هماهنگی فرهنگی بچّه ها

چهارمین شاخصه این است که آن گروه از بچّه هایی که در کنار هم قرار دارند، باید ویژگی های مشترکی داشته باشند؛ یعنی به این صورت نباشد که بچّه ها از خانواده هایی با فرهنگ های کاملاً متضاد در آن مجموعه جمع شوند. این اختلاف عقیده ها درنوع آمد و شد، نوع نیازها و غیره، به بچّه ها آسیب می‌رساند؛ مثلاً یک خانواده متأسّفانه دوست دارد که فرزند او در این مجموعه موسیقی گوش کند؛ ولی دیگری دوست دارد که فرزند او به نوای قرآنی گوش دهد؛ لذا همگن بودن و نزدیک بودن بچّه ها به هم، به عنوان رکن چهارم مطرح است.