سلام؛ چرا در آیه ۱۹ سوره حج: «هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیَابٌ مِّن نَّارٍ یُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِیمُ»، برخی می گویند اخْتَصَمُوا صحیح نیست؛ چون فاعل دو نفر هستند و در عربی فعل برای دو نفر با جمع متفاوت است.

پاسخ اجمالی

صاحب کتاب «إعراب القرآن و بیانه» در این مورد می گوید: در این عبارت، نخست از تثنیه «خصمان» استفاده شد، سپس جمع «اختصموا»؛ چون «خصم» در اصل مصدر است و گرچه بیشتر به صورت مفرد مذکر می آید، اما جایز است به صورت تثنیه و جمع نیز آورده شود؛ و چون متخاصمین فرقه های گوناگون و طایفه های بسیاری بوده اند، از صیغه جمع بهره گرفته شده است.[۱]
یعنی به اعتبار لفظ «هذان» که مثنّا است، تثنیه آورده شده است، امّا «اختصموا» که جمع است به اعتبار معناى آن مى‏باشد؛ مانند: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّى إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ»؛[۲] از مردم کسانى ‏اند که گوش به حرف تو می دهند تا وقتى که از نزد تو خارج شوند.[۳]
توضیح:
کلمه «هذان» در این آیه، اشاره به دو طایفه ‏اى است که عبارت «وَ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ وَ کَثِیرٌ حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذابُ» در آیه قبلی[۴] در مورد آنها نازل شده است.
از این که پروردگار، تمام بشر را با تمام تفکرات و ادیان و مذاهبی که دارند، به دو گروه اصلی تقسیم کرده می توان به این نتیجه رسید که برگشت تمامى ادیان مختلف به دو طایفه است. یکى حق و دیگری باطل؛ چون اگر این (حق و باطل) را معیاری برای رده بندی ادیان در نظر نگیریم، به هیچ معناى دیگرى نمى‏توانیم مذاهب مختلف عالم را تحت دو گروه کلی قرار دهیم. به عبارتی محق و مبطل در عالم دو طایفه هستند در مقابل هم، یکى به حق ایمان دارد و دیگرى به آن کفر می ورزد. پس طوائف مذکور در آیه هم، با همه اختلافى که در اقوال آنان است منحصر در دو خصم هستند، و با این که آنان در نگاهی کلی تنها به دو گروه بزرگ تقسیم می شوند، در دیدگاهی جزئی نگرانه، افراد موجود در این گروه ها هرکدام شامل میلیون ها و میلیاردها انسان بوده و نظرات مختلفى بسیار بیشتر از دو نظر دارند. بنابر این می توان فهمید که تعبیر «خَصْمانِ اخْتَصَمُوا» چقدر جالب و پر معنا است. خداوند از یک طرف، افراد درگیر با هم را به دو گروه بزرگ حق و باطل تقسیم کرده و سپس با توجه به هواداران بی شمار هر یک از این دو گروه و نیز اختلافات جزئی که با یکدیگر داشته و به همین دلیل، گروه های کوچکتری را شکل می دهند، خصومتشان را به صورت جمع تعبیر می کند.[۵]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. درویش، محیى الدین، إعراب القرآن و بیانه، ج ‏۶، ص ۴۱۵، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.

[۲]. محمد، ۱۶٫

[۳]. طبرسی، جوامع الجامع، مترجمان، ج ‏۴، ص ۱۹۸، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.

[۴]. حج، ۱۸٫

[۵]. ر.ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۴، ص ۳۶۰- ۳۶۱، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، محمد باقر، ج ‏۱۴، ص ۵۰۸ و ۵۰۹، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.