پرسش ۳۵٫ آیا مراسم عزادارى از دوران صفویه رواج یافت؟
عزادارى بر امام‌حسین (علیه‌السلام) از زمان شهادت او بوده است؛ ولى تا زمان آل‌بویه (در سال ۳۵۲ ق) این عزادارى مخفى بود. قبل از قرن چهارم، عزادارى براى امام حسین (علیه‌السلام) ، علنى نبود و نهانى در خانه‌ها انجام مى‌گرفت؛ اما در نیمه دوم قرن چهارم، سوگوارى در روز عاشورا آشکار و در کوچه و بازار انجام مى‌یافت. عموم مورخان اسلامى ـ مخصوصا مورخانى که وقایع را به ترتیب سنواتى نوشته‌اند؛ از قبیل ابن‌الجوزى در کتاب منتظم و ابن‌اثیر در کتاب الکامل و ابن‌کثیر در کتاب البدایه و النهایه و یافعى در مرآت الجنان و ذهبى و دیگران ـ در ضمن ذکر وقایع سال ۳۵۲ و سال‌هاى بعد از آن، کیفیت عزادارى شیعه را در روز عاشورا نوشته‌اند.
از جمله ابن‌الجوزى گفته است: در سال ۳۵۲ معزالدوله دیلمى، دستور داد مردم در روز عاشورا جمع شوند و اظهار حزن کنند. در این روز بازارها بسته شد، خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نکردند، هریسه‌پزها، هریسه (حلیم) نپختند، مردم آب ننوشیدند، در بازارها خیمه به پا کردند و به رسم عزادارى بر آنها پلاس آویختند، زنان به سر و روى خود مى‌زدند و بر حسین (علیه‌السلام) ندبه مى‌کردند.[۱]
به قول همدانى: در این روز، زنان، موى پریشان در حالى که [به رسم عزادارى ]صورت‌هاى خود را سیاه کرده بودند، در کوچه‌ها به راه افتادند و براى عزاى امام حسین (علیه‌السلام) سیلى به صورت خود مى‌زدند.[۲]
بنا بر گفته شافعى: این نخستین روزى بود که براى شهیدان کربلا سوگوارى مى‌شد.[۳] ابن کثیر در ضمن وقایع سال ۳۵۲ گفته است: که اهل تسنن قدرت منع شیعه را از این اعمال نداشتند؛ زیرا شماره شیعه بسیار و نیروى حکومت نیز با ایشان بود.
از سال ۳۵۲ تا اواسط قرن پنجم ـ که آل‌بویه از میان رفتند ـ، در بیشتر سال‌ها مراسم عاشورا به ترتیب مزبور، کم و بیش انجام مى‌گرفت و اگر عاشورا با عید نوروز یا مهرگان مصادف مى‌گردید، انجام مراسم عید را به تأخیر مى‌انداختند.[۴]
در همین سال‌ها که فاطمیّه و اسماعیلیّه، تازه مصر را به تصرف آورده و شهر قاهره را بنا نهاده بودند، مراسم عاشورا در مصر انجام مى‌یافت. بنا بر نوشته مقریزى: در روز عاشوراى ۳۶۳، جمعى از شیعه مطابق معمول خود (از این جمله معلوم مى‌شد که مراسم مزبور در سال‌هاى قبل نیز معمول بوده است)، به مشهد کلثوم، و نفیسه (از فرزندان امام حسن (علیه‌السلام) ) رفتند و در آن دو مکان، شروع به نوحه‌گرى و گریه بر امام حسین (علیه‌السلام) کردند. مراسم عاشورا در زمان فاطمیان هر سال برپا مى‌شد: بازارها را مى‌بستند و مردم دسته جمعى در حالى که با هم ابیاتى در مصیبت کربلا مى‌خواندند و نوحه‌گرى مى‌کردند؛ به مسجد جامع قاهره مى‌رفتند.[۵]
بعد از آن به دلیل در انزوا قرار گرفتن تشیع، مراسم عزادارى خیلى علنى نبود، هر چند وضعیت بهتر از قبل زمان آل‌بویه بود. آنچه از بعضى منابع به دست مى‌آید ـ خصوصا کتاب روضه الشهداء کاشفى ـ قبل از زمان صفویه نیز مجالس سوگوارى براى اباعبدالله (علیه‌السلام) برپا مى‌شده است.[۶] پس از صفویه به دلیل ترویج تشیع، عزادارى شکل عام و علنى‌ترى به خود گرفت.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
نویسنده:گروه مؤلفان
[۱] – المنتظم فى تاریخ الملوک و الامم، ج ۷، ص ۱۵٫
[۲] – تکمله تاریخ الطبى، ص ۱۸۳٫
[۳] – مرآت الجنان، ج ۳، ص ۲۴۷٫ مقصود عزادارى به طور علنى است.
[۴] – النجوم الزاهره فى ملوک مصر و قاهره، ج ۴،ص ۲۱۸٫
[۵] – الخطط، مقریزى، ۲/۲۸۹٫ و نیز ر.ک: النجوم الزاهره، ج ۴؛ ص ۱۲۶، بخش وقایع سال ۳۶۶؛ اتعاظ الحنفاء، مقریزى، ج ۲،ص ۶۷ به نقل از: سیاهپوشى در سوگ ائمه نور، صص ۱۶۱ـ۱۶۲٫
[۶] – در این خصوص نگا: مقالات تاریخى، رسول جعفریان، ج اوّل، صفحات ۱۸۳ ـ ۱۸۵، ۲۰۱ـ۲۰۶٫
پاسخ دهید