«طرب و لهو» از واژه‌های اساسی و کلیدی است که در باب غنا و موسیقی به کار می‌رود «طرب» به حالت سبک عقلی گفته می‌شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ در روان و نفس آدمی پدید می‌آید و او را از حد اعتدال خارج می‌کند. این امر تنها به حالت شادی اختصاص ندارد؛ بلکه ممکن است از آهنگ‌های غم و حزن‌آور نیز به دست آید. پس اختصاص دادن کلمه غنا به حالت شادی، توهمی بیش نیست؛ زیرا ممکن است از راه غنا حالت اندوه و حزن برای آدمی حاصل شود[۱] و از این راه اختیار و عنان آدمی از کف عقل او گرفته شود!!

گفتنی است که چه در باب شادی و چه در باب غم، غلبه هوای نفس و تهییج افکار باطل و تحریک شهوات نیز ملاک حصول غنا است. غنا همیشه فرحناک نیست؛ زیرا گاهی آدم هواگرست از راه غنا و توجه به فقدان معشوق و یامحرومیت از عشق جنسی، دچار هیجانات گشته به اندوه و غم مبتلا می‌گردد.

مقصود فقیهان از واژه «لهو»، سازگاری و همنوایی آواز و آهنگ نواخته شده با نجالس فساد و خوش‌گذرانی است؛ یعنی ممکن است نغمه‌ای طرب‌انگیز نباشد؛ ولی از نغمه‌هایی باشد که فقط در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد. این آهنگ را لهوی گویند و اگر از هر دو مشخصه (طرب و لهو) برخوردار باشد، مطرب لهوی گفته می‌شود.

تمامی مراجع تقلید «لهوی بودن» را جزء و قید اصلی موسیقی حرام می‌دانند؛ ولی در قید «طرب‌انگیزی» اختلاف نظر است. عده‌ای بر این باورند که این مشخصه به هیچ‌گونه در موسیقی حرام تأثیر ندارد و مقوم ماهیت غنا نیست؛ ولی برخی اظهار می‌دارند که موسیقی حرام باید از دو مشخصه «لهوی» و «طرب‌انگیزی» برخوردار باشد تا مشمول حرمت قرار گیرد[۲]. افزون بر آن گاهی در کلام و عبارات برخی از فقیهان واژه «مطرب» به کار رفته، ولی مقصودشان لهوی بودن است[۳].

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی احکام موسیقی؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: سید مجتبی حسینی (مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام)

[۱]. (مکاسب المحرمه)، ج ۱، (باب الغناء).

[۲]. آیات عظام: سیستانی، تبریزی، وحید و مکارم، قید «مطرب» را لازم و شرط نمی‌دانند.

[۳]. امام، استفتائات، ج ۲، (مکاسب محرمه)، س ۲۷؛ تبریزی، استفتائات، س ۱۰۴۷ و ۱۰۵۰ و طراط النجاه، ج ۱، س ۱۰۰۱٫