معناى صلوات بر آن حضرت این است که: خدایا رحمتت را بر پیامبر و آل او نازل فرما. وقتى رحمت بر حضرت نازل شد به دیگران هم مى رسد چون او مجراى فیض است و اگر بخواهد خیرى به دیگران برسد باید به عنوان رحمت خاصه، نخست بر حضرت نازل شود و سپس به دیگران برسد. على (علیه السلام) مى فرماید: دعا یا حاجت خود را محفوف (در برگرفته و پیچیده) به صلوات بر رسول خدا کنید؛ زیرا صلوات بر حضرت دعایى مستجاب است و چون به همراه صلوات حاجت خود را خواسته اید، چنین نیست که خداى سبحان یکى از دو حاجت را برآورد و دیگرى را رد کند.[۱]

امام سجاد (علیه السلام)  در صحیفه سجادیه، روش دعا کردن و حاجت خواستن را به ما مى آموزد؛ در بسیارى از فقرات ادعیه آن حضرت صلوات به چشم مى خورد، هر مطلبى را که از خدا مى خواهد قبل یا بعدش صلوات است، چون خدا در پرتو صلوات دعاى همراه آن را نیز مستجاب مى کند.

صلواتى را که خدا و فرشتگان بر پیامبر مى فرستند بر مؤمنان نیز مى فرستند! مؤمن، به جایى مى رسد که خداى سبحان و فرشتگان بر او صلوات مى فرستند! در سوره احزاب هر دو مسئله بازگو شده است، یعنى هم صلوات خدا و ملائکه بر پیامبر و هم صلوات خدا و فرشتگان بر مؤمنان.

صلوات خدا، که صفت فعل او است همان نورانى کردن است، قول خدا همان فعل خدا است، وقتى توفیقى نصیب انسان شد که در فضاى دلش تاریکى احساس نکرد بلکه نورانیتى دید معلوم مى شود صلوات الهى و فرشتگان نصیب او شده است.

خداى متعال در تجلیل از پیامبر مى فرماید: «إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ»[۲] وقتى خدا بخواهد بر پیامبر عظیم الشأن صلوات بفرستد همه فرشتگان را همراه خود ذکر مى کند، مثل این که وقتى مهمان عزیزى وارد شهرى مى شود و شخصیتى بخواهد از او به نحو احسن تجلیل کند با همه دوستان و آشنایانش به دیدار او مى روند.

لیکن خداى متعال در تجلیل از مؤمنان و صلوات بر آنان، مى فرماید: «هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»[۳] یعنى خدا جدا و فرشتگان جدا بر مؤمنان درود مى فرستند.

تفاوت دیگر در این است که درباره پیامبر نفرمود که ما بر او صلوات مى فرستیم تا او را از ظلمت خارج و به نور برسانیم؛ زیرا او خود نور است و مصداق کامل آیه: «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النّاسِ»[۴] است ولى درباره مؤمنان مى فرماید: خداوند بر شما درود مى فرستد و فرشتگان نیز، تا شما را از ظلمت ها به نور خارج کنند؛ معلوم مى شود صلوات خدا یعنى نورانى کردن و اگر این فیض قطع شود و خداوند بر کسى درود نفرستد، او در ظلمت خواهد ماند.

باید خود را با این معیار بسنجیم که اگر توفیق اطاعت و انجام تکالیف شرعى نصیب ما شد و از احکام و آداب عبادات کم و بیش به حکمت آنها ره یافتیم، بدانیم که صلوات خدا و فرشتگان نصیب ما شده است و گرنه لغزش داشته و گرفتار گناه شده ایم.

وقتى مؤمن از این راه نورانى شد هم راه خود را مى بیند و هم مى تواند راهبر باشد و به دیگران راه را نشان دهد. على (علیه السلام) مى فرماید: «لَیْسَ فِى الْبَرْقِ الْخطِفِ مُسْتَمْتِعٌ لِمَنْ یَخُوضُ فِى الظُّلْمَهِ»[۵] انسانى که در تاریکى فرو رفته، و مسافرى که در شب تاریک ره گم کرده براى او رعد و برق لحظه اى مفید نخواهد بود، او با یک لحظه برق آسمانى راهى به جایى نمى برد. انسان دنیازده هم مانند گرفتارى است که در تاریکى فرو رفته باشد براى چنین شخصى اگر گاهى نورى در دلش جهید و خاموش شد چندان مفید نیست.

ذیل آیه: «وَ ما تَشئون إِلاّ أَنْ یَشاءَ اللّهُ»[۶] روایتى شریف از معصوم (علیهاالسلام) نقل شده که فرمود: «بَلْ قُلوُبُنا اَوْعِیَهٌ لِمَشِیَّهِ اللّه»[۷] دلهاى ما ظرف اراده خدا است، خداى سبحان اگر بخواهد در جهان، کار مشخصى انجام دهد با اراده انجام مى دهد و اراده خدا صفت فعل و زاید بر ذات او است و در موجودى ممکن و مظهر ظهور مى کند، آن مظهر قلب معصوم اولیاى الهى است.

لذا مرحوم استاد علامه طباطبایى قدس سره مى فرمودند: معناى صلوات بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه وآله)  این است که خدایا! رحمتت را بر آنان فرو فرست که از آنان به ما برسد، اگر بخواهد رحمتى ببارد ابتدا بر این خاندان مى بارد و سپس به دیگران مى رسد لذا طلب رحمت کردن مستلزم اجابت دعا است.

مرحوم سید حیدر آملى این سخن بلند را نقل مى کند و به محقق طوسى هم منسوب است که درباره حضرت ولى عصر (ارواحنا فداه) گفته مى شود: «بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ»[۸] به یمن وجود امام عصر (عجل اللّه فرجه الشریف) جهانیان روزى مى خورند و به پاس وجود آن حضرت آسمان و زمین برجا است. پس همه برکات از این خانواده به سایرین مى رسد.

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – نهج البلاغه، حکمت ۳۶۱٫

[۲] – سوره احزاب۳۳: آیه ۵۶٫

[۳] – سوره احزاب۳۳: آیه ۴۳٫

[۴] – سوره انعام۶: آیه، ۱۲۲٫

[۵] – نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج ۲۰، ص ۴۳۵، ملحقات حکمت ۱۶۵٫

[۶] – سوره انسان۷۶: آیه ۳۰٫

[۷] – بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۳۳۶٫

[۸] – مفاتیح الجنان، دعاى عدیله.