توسّل به امامان معصوم (علیهم السّلام)  و دعا و درخواست از درگاه خداوند، هر چند سبب مى شود که انسان به بعضى از خواسته هاى خود نایل شود؛ امّا به معناى آن نیست که هر خواسته اى با دعا و توسّل برآورده گردد؛ بلکه دعا و توسّل نیز امرى قانون مند است و شرایط و موانعى دارد؛ از جمله:

۱ – باید با کمال اعتقاد و اخلاص در نیت صورت بگیرد؛ چرا که عطایاى الهى به اندازه نیّت خالصانه، سرازیر مى شود. حضرت على (علیه السّلام)  مى فرماید: «ان العطیّه على قدر النیّه»؛[۱] «بخشش الهى به اندازه [ اخلاص در ]نیّت است».

۲ – خواسته و حاجت انسان، باید معقول و مشروع باشد.

۳ – دعا و توسّل باید در کنار به کارگیرى اسباب و عوامل طبیعى داراى نقش در برآمدن حاجت باشد.

۴ – از شرایط بسیار مهم و مؤثر در استجابت دعا و توسّل، ایمان و عمل صالح است. طبیعى است، کسى که پیمان خویش را در برابر خداوند شکسته است؛ نباید انتظار داشته باشد هر خواسته اى را به سرعت اجابت یافته ببیند.

۵ – گاهى زمان مناسب براى تحقق مطلوب و خواسته شخص، فرا نرسیده است. در چنین حالتى با طول کشیدن زمان اجابت، در شخص حالت انابه و تضرع به درگاه الهى ایجاد مى شود و رابطه معنوى و عاطفى اش با امامان (علیهم السّلام)  طول مى کشد و در نتیجه ارتباط او با خدا محکم تر مى شود.

در حقیقت، خود توفیق بر دعا و توسّل، اوج عبودیت و بندگى و نشانه لطف و عنایت حضرت حق به انسان است و الطاف و رحمت هاى بزرگ ترى را به دنبال دارد؛ مولانا سروده است:

آن یکى الله مى گفتى شبى

 تا که شیرین مى شد از ذکرش لبى

گفت شیطان: آخر اى بسیار گو!

 این همه «الله» را «لبیک» کو؟

مى نیاید یک جواب از پیش تخت

 چند «الله» مى زنى با روى سخت

او شکسته دل شد و بنهاد سر

 دید در خواب او خضر اندر خضر

گفت: «هین» از ذکر چون وامانده اى

 چون پشیمانى از آن کش خوانده اى؟

گفت: لبیکم نمى آید جواب

 زآن همى ترسم که باشم ردّ باب

گفت: آن «الله» تو «لبیک» ماست

 و آن نیاز و سوز و دردت پیکِ ماست

ترس و عشق تو کمند لطف ماست

 زیر هر یا ربّ تو لبیک هاست[۲]

۶ – گاهى برآورده شدن حاجت شخص، به مصلحت و نفع وى نیست و صلاح او در عدم استجابت آن است: «عَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»؛[۳] «بسا چیزى را خوش نمى دارید و حال آنکه براى شما خوب است و بسا چیزى را دوست مى دارید و آن براى شما بد است؛ خدا مى داند و شما نمى دانید».

در چنین حالتى به ظاهر حاجت شخص برآورده نمى شود؛ امّا این به نفع و صلاح او است و در واقع دعاى او ـ که درخواست خیر و مصلحت خود است ـ به گونه اى پنهان و ناآشکار برآورده مى شود.

در هر صورت خداوند، به جهت دعا و توسّل انسان، اجر عظیمى به او عطا مى کند و وى از نعمت ارتباط و تقرب به خدا و امامان (علیهم السّلام)  بهره مند مى شود.

به هر حال انسان نباید از دعا و توسّل مأیوس گردد؛ زیرا هیچ گاه باب رحمت الهى به سوى کسى بسته نیست. چه حاجت برآورده شود و چه بنابر مصلحت شخص، در ظاهر برآورده نشود؛ چرا که این گونه بر نیامدن حاجت، در واقع برآمدنى پنهانى است. از طرفى خود دعا و توسلِ انسان، لبیک و اجابت الهى است.

دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی

[۱] – نهج البلاغه، نامه ۳۱٫

[۲] – مثنوى، دفتر سوم.

[۳] – بقره ۲، آیه ۲۱۶٫