در این قرن علاوه بر نگارش مقتل های در باره واقعه کربلا به آثاری هم بر می خوریم که در آن‌ها به تاریخ عاشورا پرداخته نشده است بلکه مشتمل بر اشعاری در رثای و عزای امام حسین (ع) است و افزون بر قدمت بسیار ،مولفانی داشته اند که ائمه (ع) از آن‌ها تمجید کرده اند .
قرن هفتم
۱٫ گزارش قیام عاشورا در الکامل فی التاریخ؛ عزّ الدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم، مشهور بن ابن اثیر (۶۳۰ ق).
مُثیر الاحزان؛ نجم الدین محمد بن جعفر، مشهور به ابن نمای حلّی (۶۴۵ ق).
قیام عاشورا در کتاب الحدائق الْوَرْدِیَّه فی مناقب الائمه الزّیدیّه؛ حمید بن احمد بن محمد مَحَلَی (۶۵۲ ق).
باب مربوط به امام حسین (علیه السلام) از تذکره الخواص من الامه بذکر خصائص الائمه؛ سِبط ابن جُوزْی (۶۵۴ ق).
دُرَرُ السِمْط فی خبر السِبُط؛ محمد بن عبدالله بن ابی بکر قُضاعی، معروف به ابن أبار بَلَنْسی (۶۵۸ ق).
ترجمه الامام الحسین (علیه السلام)، از کتاب بُغْیَهَ الطلب فی تاریخ حلب؛ احمد بن ابی جَرادَه حَلَبی، مشهور به «ابن عَدیم» (۶۶۰ ق).
مقتل الحسین (علیه السلام)، عِزّ الدین ابو محمد عبد الرزق بن رزق الله بن ابی بکر بن خلف جَزَری، مشهور به «رَسْعَنی»[۱] (۶۶۱ ق).
اَلْملْهْوف علی قَتْلَی الطُّفُوف؛ سید رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن طاووس (۶۶۴ ق).
زندگی، مناقب و گزارش حادثه‌ی عاشورا بر اساس کتاب کشف الغْمَّه فی معرفه الائمه؛ علی بن عیسی اَرِبْلی (۶۹۲ ق).
گزارش واقعه‌ی عاشورا بر اساس کتاب الکامل البهائی فی السَّقیفه؛ عماد الدین طبری (زنده تا ۷۰۱ ق).
کتاب‌های مراثی
در مطالعه و بررسی آثار مربوط به واقعه‌ی کربلا در این مقطع، گاه به آثاری هم برمی‌خوریم که در آن‌ها به تاریخ عاشورا پرداخته نشده است؛ اما چون مشتمل بر اشعاری در رثا و عزای امام حسین (علیه السلام) است و افزون بر قدمت بسیار، مؤلفاتی داشته‌اند که ائمه (علیه السلام) از آن‌ها تمجید کرده‌اند، به نام آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱٫ المراثی؛ ابو الرُّمَیْح عُمَیْر بن مالک خُزاعی (حدود ۱۰۰ ق)؛ [۲]
کتاب المراثی؛ جعفر بن عَفّان طائی (۱۵۰ ق). وی از مرثیه‌سرایان شیعه در عصر امام صادق (علیه السلام) است که به خاطر اشعاری که در سوگ امام حسین (علیه السلام) نزد آن حضرت قرائت کرد، مورد تمجید ایشان واقع شد.[۳] به گزارش ابن ندیم، کتاب مراثی وی، دویست برگ داشته است؛[۴]
مراثی الحسین (علیه السلام)؛ ابو عبدالله محمد بن زیاد اعرابی (۲۳۰ ق). به گزارش آقا بزرگ تهرانی، نسخه‌ای مخطوط از این کتاب در کتابخانه‌ی خدیویه (دار الکتب المصریه) وجود دارد. یکی از پژوهشگران انگلیسی این اثر را با یک مقدمه و ملاحظاتی به چاپ رسانده است؛[۵]
مراثی الحسین (علیه السلام)؛ ابن حَمّاد بن عمر بن کلَیْب مولی بنی عامر بن صَعْصَعَه؛ وی عصر بنی امیه و بنی عباس را درک کرده است؛[۶]
کتاب المراثی؛ محمد بن عمران مَرْزْبانی خراسانی(۳۸۴ ق). این کتاب در حدود پانصد برگ بوده است.[۷]
منبع: کتاب مقتل جامع سیدالشهدا علیه السلام/ تحقیق و تنظیم: مهدی پیشوایی/ مؤلف: جمعی از نویسندگان / انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
[۱]. ذهبی، تَذْکره الحُفّاظ، ج ۴، ص ۱۴۵۲، اما به گفته‌ی طباطبایی، ابن جرب حنبلی در ذیل کتاب طبقات الحنابله (ج ۲، ص ۲۷۵) و عمر رضا کحاله در معجم المؤلّفین (ج ۵، ص ۲۱۸) نام کتاب او را مصرع الحسین نگاشته‌اند (سید عبد العزیز طباطبایی، اهل البیت فی المکتبه العربیه، ص ۵۴۸، ش ۷۰۵٫ درباره‌ی واژه‌ی «رسعنی» ر. ک: سمعانی، الانساب، ج ۳، ص ۶۴).
[۲]. جواد شُبّر، ادب الطَّف او شعراء الحسین (علیه السلام)، ج ۱، ص ۵۹٫
[۳]. شیخ طوسی، اختیار معرفه الرجال، تصحیح حسن مصطفوی، ج ۲، ص ۲۸۹، ح ۵۰۸٫
[۴]. ابن ندیم، کتاب الفهرست، تحقیق رضا تجدد، ص ۲۷۵٫
[۵]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ۲۰، ص ۲۹۳؛ سید عبد العزیز طباطبایی، اهل البیت فی المکتبه العربیه، ص ۴۶۳٫
[۶]. آقا بزرگ تهرانی، همان.
[۷]. ابن ندیم، کتاب الفهرست، تحقیق رضا تجدد، ص ۱۴۶ – ۱۴۸٫
پاسخ دهید