دعای صبح و آه شب کلید گنج مقصود است بدین راه و روش میرو که با دلدار پیوندی
یاری گرفتن از موجودات ماورایی برای غلبه بر نیروهای مختلفی که آدمی را احاطه کرده اند، همیشه و همه جا در زندگی بشر مشاهده می شود. در این کوران حوادث و بحران های زمان، انسان سرگردان با مواجهه این جریانات مختلف، همواره به دنبال التیام و آرامش و ارتباط و انس با منبع غنی ماورایی است.
این کنش و یا حتی واکنش نفس آدمی را هر چه که بنامیم، حقیقت آن چیزی به جز خواندن خداوند نیست، هر چند خدا در هر دین و مذهبی به گونه ای خاص معرفی شده و با تلقی پیروان سایر ادیان متفاوت می باشد. ما این حقیقت را دعا می نامیم.
اشتراک همه انسانها در دعا کردن، ما را به عاملی مشترک در درون همه انسانها رهنمون می شود. که ریشه در فطرت آدمیان دارد. . اشاره است به آیه «فاقم وجهک للدین حنیفا فطره الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله» (روم ۳۰) در روایات بسیاری از این فطرت به توحید و یا اسلام تعبیر شده است، ( می توانید در این مورد رک: کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۸ ق، جلد ۲، صص ۱۲ و ۵۲۹(.

فطرت، نوعی خاص از آفرینش است که مخصوص انسان بوده و هیچ گاه تغییر نمی کند . (درباره معنای فطرت رک: مطهری، مرتضی، فطرت، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۸۰، چاپ ۱۳، ص ۱۱، ۲۹، و نیز جوادی آملی، عبدالله، فطرت در قرآن، نشر اسراء قم، ۱۳۷۹، چاپ ۲، ص ۲۳، ۲۹٫ ،(هر چند ممکن است گاهی در تلاطم حوادث و غفلت ها دچار ضعف و فتور گردد، اما هرگاه که این پرده ها از برابر دیدگان حقیقت جوی آدمی به کناری روند فطرت انسانی مجال بروز و ظهور می یابد. ناهمواری ها و مشکلاتی که آدمی در برون رفتن از آنها هیچ دست آویزی نمی یابد، مهمترین عرصه تجلی این خصوصیت ذاتی انسان است. این نکته در قرآن کریم، در آیات ۸ سوره زمر، ۶۵ عنکبوت و ۳۲ لقمان، مورد اشاره و بلکه تصریح قرار گرفته است. . و اذا مس الانسان ضر دعا ربه منیبا الیه(۸ زمر)
فاذا رکبو فی الفلک دعوا الله مخلصین له الدین(۶۵ عنکبوت و اذا غشیهم موج کالظلل دعوا الله مخلصین له الدین(۳۲ لقمان خداوند متعال در این آیات کار کرد فطرت انسانی را در مواقع خطر به تصویر می کشد، مسافرت دریایی و گرفتاری در میان امواج سهمگین یکی از مواردی است که امید انسان را از دست یابی به ساحل نجات از بین می برد، و دقیقا در همین حالت است که انسان در درون خود راه نجاتی را می یابد و دست به دعا بر میدارد. همین حقیقت در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نیز مورد تاکید قرار گرفته است.( صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، موسسه المشر الاسلامی، قم ،۱۴۱۸ق.۴-۵٫ ) بنابر این دعا تجلی فطرت خدا خواه و خدا شناس آدمی است.

دکتر آلکسیس کارل نویسنده و انسان شناس فرانسوی، در نگاشته کوتاهی که درباره نیایش دارد، این احساس را احساس عرفانی نامیده و دعا را کشش روح به سوی کانون غیر مادی جهان، پرواز روح به سوی خدا، پرستش عاشقانه نسبت به مبدا حیات می خواند.( این رساله در منبع ذیل به چاپ رسیده است: شریعتی ، علی، نیایش، انتشارات الهام، تهران، ۱۳۷۰،چاپ۴، ص۱۱-۳۵. (
در قرآن کریم دعا سبب توجه و اعتنای خداوند به انسان معرفی شده است، به گونه ای که می فرماید اگر دعای شما نبود خداوند به شما اعتنا نمی کرد) . اشاره است به آیه ۷۷ سوره فرقان«قل ما یعبا بکم ربی لولا دعائکم(در روایاتی که در باب دعا وارد شده است، نکاتی وجود دارد که در یافتن علت این توجه خاص و نیز در شناخت حکمت نهفته در دعا، ما را یاری می کند. همانند این که: حتی اگر بند کفشتان هم پاره شد آن را از خدا بخواهید) . ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دار الحدیث، بیروت، ۱۴۱۹ ق، چ ۲، ج ۲، ص ۸۷۲٫ (و یا این که از طرف خداوند خطاب به حضرت موسی شده است که نمک غذایت را هم از من طلب کن.) همان ( در حالی که می دانیم خداوند متعال تمام عالم را در اختیار انسان قرار داده است) . لقمان، ۲۰، الم تروا انّ الله سخر لکم ما فی السموات و ما فی الارض … و نیز سوره جاثیه آیه ۱۳٫ (امام باقر ـ علیه السلام ـ نیز در روایتی در ذیل آیه«ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین.»(۶۰ غافر) مراد از این عبادت را دعا ذکر کرده اند.) ابن فهد حلی احمد، عده الداعی و نجاح الساعی، تحقیق، احمد موحدی قمی، مکتبه الوجدانی، قم، بی تا، ص ۳۳ (و لذا به تفسیر ابن فهد حلی، عالم بزرگ شیعی کسانی که در مقابل دعا استکبار نمایند کافر خوانده شده اند.). همان، ص ۱۴ ( و می دانیم که هدف از خلقت انسان عبودیت دانسته شده است.) بر اساس آیه«و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» (ذاریات ۵۶ (نتیجه آن که، دعا مظهر بندگی انسان است، بندگی آن است که انسان در مقابل پرودگار عالم از خود اراده ای نداشته باشد و تمام عالم را در ید قدرت او ببیند. اگر کسی این جهان بینی را نداشته باشد و برای غیر خدا قدرتی در عرض او به رسمیت بشناسد از دایره توحید خارج شده و داخل عرصه شرک و کفر می گردد. و دعا به محضر خداوند به معنی نفی قدرتهای غیر الهی است. و هر چه انسان در توحید به مراتب بالاتری برسد. دعای او نیز بیشتر و خالص تر می شود و به همین دلیل در روایت آمده است که هر که خدا را بیشتر بشناسد دعایش هم بیشتر خواهد شد.) . میزان الحکمه، همان، ص ۸۶۹٫ ( و چنین فردی حتی برای تهیه نمک غذا هم در خود استقلال نمی بیند و این نهایت توحید افعالی است. و برای بیان همین نکته است که در روایات تاکید شده است که هنگام دعا از دیگران نا امید باشید و همه امیدتان به خدا باشد.) همان، ص ۸۸۲، حدیث ۵۶۸۹ (

پس مهم ترین حکمت و فلسفه دعا این است که دعا اعلام بندگی است و اظهار فقر و وابستگی به منبع لایزال الهی و غنای مطلق اوست. نکته دیگری که در دعا وجود دارد و از جهت دیگر بندگی انسان را به ثبوت می رساند، این است که خداوند خود به این عمل امر فرموده است و دعا کردن انجام یکی از فرامین الهی است. «ادعونی استجب لکم») . سوره غافر، آیه ۶۰ (، «ادعوا ربکم تضرعا و خفیه») سوره اعراف، آیه ۵۵ (
حکمت دیگر دعا رسیدن به اهداف، از طریقی غیر از طریق مرسوم است، توضیح آنکه:
می دانیم که انسان با تمامی دانایی و توانایی در مقابل بسیاری از نیروهای شناخته و ناشناخته عالم کاری از پیش نمی برد در حالی که در موارد فراونی نیازمند غلبه بر این نیروهاست، و نیز می دانیم همه عالم به اراده الهی اداره می شود و او بر هر کاری تواناست، با توجه به این دو نکته آشکار می شود که دعا و طلب از خدا در واقع، به معنی به خدمت گرفتن نیروها و قوای موجود در جهان می باشد. یعنی دعا نیز یکی از ابزار و وسایلی است که خداوند در اختیار انسان قرار داده است تا او را به اهدافش برساند، و شاید به همین دلیل باشد که در روایت آمده است که دعا قضای حتمی را نیز بر می گرداند) . میزان الحکمه، همان، ص ۸۷۰ ( و یا اینکه پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) دعا را سلاح مومن برای غلبه بر دشمنان و نیز فراوانی رزق او دانسته اند.) الطبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، موسسه الاسلامی، قم، ۱۴۱۴، ج ۲، ص ۸، حدیث ۱۹۸۰ ( و به تعبیر امیر المؤمنین(علیه السلام) کلید خزائن الهی در اختیار انسان نهاده شده است.) نهج البلاغه، نامه ۳۳. (
عالی ترین حکمت موجود در دعا این است که موجب تقرب به خداست، دعا فرصت مناجات و نجوای بی واسطه و انس با پروردگار عالم است که در حقیقت برترین امتیاز و ویژگی را دعا داراست. امام صادق(علیه السلام) در حدیثی می فرمایند: شما با هیچ وسیله ای همانند دعا نمی توانید به خدا نزدیک شوید) میزان الحکمه، همان، ص ۸۷۲، حدیث ۵۵۷۱ ). ایشان در روایت دیگری فرموده اند نزد خدای عزو جل منزلتی است که فقط با مسألت و دعا می توان به آن مقام رسید.( همان، ص ۸۶۹، حدیث ۵۵۲۹. )

گویند تمنایی از دوست بکن سعدی *جز دوست نخواهم کرد از دوست تمنایی

در رابطه با دعا درمیان اهل سنت :
مسئله ی دعاء درفطرت هرانسانی نهادینه شده است و بهمین دلیل و جهت است که درهر دین ومذهب می بینیم که پیروانش مراسم دعاء ونیایش را طبق سنت دینی ومذهبی خود دارند و درهمین راستا اهل سنت هم به دعاء معتقد اند و درمذاهب چهارگانه ی آنها هم مسئله ی دعاء وجود دارد، چون دعاء یک اصل مسلم قرآنی است ، وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِى سَیدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ»؛ غافرآیه ۶۰ یعنی پروردگارتان گفته: مرا بخوانید تا اجابتتان کنم کسانى که از پرستیدن من کبر  بورزند به خوارى به جهنم وارد خواهد شد.
((و اذا سئلک عبادى عنى فانى قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان) بقره آیه ۱۸۶
زمانی که بند گانم ازمن چیزی را بخواهند من به أجابت نزدیک ترم .

(اما نه دعایی که ازطریق اهلبیت ع رسیده است ، و یا به صورت عمومی ودسته جمعی مانند جلسات دعا که دربین پیروان اهلبیت ع مرسوم است مثل جلسات دعای کمیل وتوسل و.. )
به هر حال از آنجا که در میان اهل سنّت چنین ادعیه بلیغ و رسا و سازنده ای کمتر وجود دارد، لذا عنایت آنان به دعا بسیار کم است و همین سبب شده است که عنایت شیعه به دعا چشمگیرتر به نظر آید.
برای توضیح بیشتر در مورد دعا در میان اهل سنت می توانید به آدرس ذیل که یکی از سایتهای اهل سنت است مراجعه بفرمایید:http://www.navar.blogfa.com/post-58.aspx

در پایان چند منبع و کتاب خدمتتان معرفی می نماییم:
منابع دراین رابطه زیاد است به طور مثال شما می توانید بامراجعه به کتابهایی که درباره دعا ها وشرح آنها نوشته شده به فلسفه وحکمت دعاء ونیایش آگاهی پیدا کنید مثل شرح دعای سحرمرحوم امام خمینی ،شرح زیارت جامعه ی کبیره بنام أدب فنای مقربان آیه ا…جوادی آملی و شرح ملا محمد تقی مجلسی و الشموس الطالعه سید حسین درود آبادی و…، شرح ودعای ندبه احمد زمردیان وشرح میرزا علی اکبر نهاوندی ، شرح و تفسیر کتاب شریف صحیفه ی سجادیه بنام دیار عاشقان (استاد حسین انصاریان) وشرح علامه ابوالحسن شعرانی ، و شرح زیارت عاشورا آیه… عزالدین زنجانی و شرح میرزا ابولفضل تهرانی بنام شفاء الصدور، ، وشرح دعاء سمات بنام بئرالسمات (سید محمد حسن میر جهانی) ، و شرح دعای کمیل بنام انیس الیل (حاج محمد کلباسی)و شروح دعاهای دیگر….
و نیز بامراجعه به کتابهای روایی ( قسمت دعاء ) مثل بحارالانوار علامه مجلسی ره ج ۹۲و۹۳و۹۴ واصول کافی ، ووسائل الشیعه و…. میتوانید در این موضوع تحقیق کنید.

منبع:پرسمان