وسواس در واقع، فکر یا تصویرى است که به رغم اراده انسان، به هشیارى (ذهن) وى هجوم مى‏آورد، سازمان روانى را تحت سیطره خود قرار مى‏دهد و اضطراب گسترده‏اى را در فرد بر مى‏انگیزد.[۱]

این افکار مزاحم، غالباً بیمار را به تکرار برخى کارها و اعمال بى‏فایده وا  مى‏دارد. بیمار با اینکه مى‏داند این افکار و اعمال غیرمنطقى و بى‏فایده است؛ اما نمى‏تواند خود را از چنبره آنها رهایى بخشد بلکه خود را مجبور به انجام آنها مى‏بیند. این اعمال اجبارى، زندگى فرد را مختل مى‏کند و وقت زیادى را از او مى‏گیرد. علاوه بر اینکه واکنش منفى اطرافیان را نیز برمى‏انگیزاند و موجب تمسخر یا مخالفت علنى دیگران مى‏شود. در نتیجه این روند به پنهان کارى، تردید، تشویش، عدم اعتماد به نفس و در مراحل شدیدتر تهاجم و صدمه به دیگران،  افسردگى و… مى‏انجامد.[۲] بنابراین «وسواس» یکى از بیمارى‏هایى است که از پیچیدگى زیادى برخوردار است و در صورتى که درمان نشود، زندگى فردى و اجتماعى بیمار را مختل مى‏کند و مشکلات جدى‏ترى نیز براى اطرافیان فرد وسواسى به وجود مى‏آورد.

وسواس بر دو گونه است:

۱ – وسواس فکرى عبارت است‏از: عقاید، افکار تکانه‏ها یا تصاویر ذهنى پایدارى که مزاحم و نامناسب مى‏نمایند و به اضطراب یا پریشانى آشکار منجر مى‏شوند.

فرد وسواسى به خوبى مى‏داند که این وسواس‏هاى فکرى، محصول ذهن خود او هستند و از خارج تحمیل نمى‏شوند.

۲ – وسواس‏هاى عملى رفتارهایى تکرارى (مانند شستن، منظم کردن، بازبینى) یا اعمال ذهنى (مانند دعا کردن، شمارش، تکرار واژه‏ها به آرامى) هستند که هدف آنها پیشگیرى یا کاهش اضطراب و پریشانى است؛ نه به دست آوردن لذت یا رضایت.[۳]

در دوران کودکى و نوجوانى، احتمال ابتلا به وسواس وجود دارد؛ همچنان که در بزرگ‏سالى نیز چنین است. متوسط سن شروع در مردان پایین‏تر از زنان است؛ یعنى، بین شش تا پانزده سالگى براى مردان و بین بیست تا سى سالگى براى زنان بیش‏تر پیش مى‏آید. در بیشتر موارد شروع این اختلال تدریجى است؛ ولى در بعضى موارد شروع حاد و ناگهانى نیز دیده شده است.[۴] بنابراین همچنان که  «بزرگ‏سالان به وسواس مبتلا مى‏شوند، کودکان نیز مبتلا مى‏شوند با این تفاوت که بزرگ‏سالان به غیرمنطقى بودن افکار یا اعمال وسواسى آگاهى دارند؛ ولى ممکن است کودکان فاقد آگاهى و شناختى کافى براى انجام این قضاوت باشند».[۵] البته نمودهاى اختلال وسواس فکرى – عملى در کودکان، به طور کلى شبیه به نمودهاى آن در بزرگ‏سالى است.[۶]

پی نوشت ها

[۱] – دادستان، روان‏شناسى مرضى تحولى، تهران: انتشارات سمت، ج ۱، ص ۱۴۷٫

[۲] – حائرى، شناخت وسواس و درمان آن، انتشارات مجمع ذخائر اسلامى، ۱۳۷۷، ص ۴۲٫

[۳] – DSM_IV متن تجدید نظر شده راهنمایى تشخیصى و آمارى اختلال‏هاى روانى، ص ۶۸۶ و ۶۸۷، چاپ چهارم، ۲۰۰۰٫

[۴] – همان.

[۵] – همان، ص ۶۸۷٫

[۶] – همان، ص ۶۹۰٫