چرا قرآن بت پرستی را نتیجه پیروی از هواهای نفسانی می  داند؟

پاسخ اجمالی

بسیاری از آیات مکی، پیرامون اثبات و بیان توحید و رد بت  پرستی می باشد که تعدادی از آنها، در جواب گفتارهای مشرکان مکه نازل شده است –
در یکی از این آیات، خداوند به پیامبرش می گوید که به مشرکان بگو: «إِنِّی نُهیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لا أَتَّبِعُ أَهْواءَکُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُهْتَدینَ»؛[۱] من از پرستیدن کسانى که شما به جاى خدا مى ‏پرستید نهى شده ‏ام – بگو: من از هواهاى نفسانى شما پیروى نمى‏ کنم، که در آن صورت گمراه شده ‏ام و از راه یافتگان نخواهم بود –
در ذیل به تفسیر بخش  هایی از آیه می  پردازیم:
۱ – عبارت «أَعْبُدَ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ»؛ شامل همه چیزهایی که مشرکان می  پرستیدند می  شود[۲] که البته بیشتر به بت  پرستی که اعتقاد غالب مشرکان بوده است، انصراف دارد –
۲ – تعبیر «لا أَتَّبِعُ أَهْواءَکُمْ» تعلیل بر عدم پرستش بت ها می باشد؛[۳] یعنی عبادت بت ها تبعیت از هواهای نفسانی است[۴] و پیامبر(ص) مانند مشرکان از نفس خود تبعیت نمی کند –
بسیاری از مفسران شیعه[۵] و سنی،[۶] تابع هوای نفس بودن بت پرستان را این گونه تقریر کرده اند که این عمل از عقل و منطق و استدلال خالی است و تنها به جهت پیروی از گذشتگان و تعصبات بی دلیل به این عمل دست زده اند –
آری؛ بت پرستى هیچ دلیل منطقى ندارد، و هرگز با حکم عقل و خرد انسانی سازگار نیست؛ زیرا عقل به خوبى درک می کند که انسان از جمادات برتر است، حال چگونه ممکن است در برابر مخلوق دیگرى و حتى در برابر موجود پست ‏تر سر تعظیم فرود آورد، علاوه بر این بت ها غالباً ساخته و پرداخته انسان بودند؛ چگونه ممکن است چیزى که مخلوق خود انسان است معبود و مشکل  گشا گردد – بنابراین بت پرستی براساس حجت و دلیل نیست و تنها بر اساس هوس انسانی شکل گرفته است –[۷]
۳ – در همین راستا، در آیه  مشابهی دیگر، دوری از بتها و پذیرش اسلام بر اساس منطق و بینه و شاهد اعلام شده است:
«قُلْ إِنِّی نُهیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَمَّا جاءَنِی الْبَیِّناتُ مِنْ رَبِّی وَ أُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعالَمین»[۸] بگو که من به دلیل نشانه‌های روشنی که از پروردگارم دارم از پرستش آنچه غیر از خدا می پرستید، نهی شده ام و به من دستور داده شده که در برابر پروردگار جهانیان سر تسلیم فرود آورم –
البته برخی از مفسران تعبیر «لا أَتَّبِعُ أَهْواءَکُمْ» را تنها در پرستش بت ها نمی دانند، بلکه خواسته مشرکان این بود که پیامبر علاوه بر بت پرستی انسان های فقیر و افرادی؛ مانند بلال و سلمان را از خود دور کند که این خواسته ها نیز براساس میل نفسانی بوده است –[۹]

 

 

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱] – انعام،  ۵۶ –

[۲] – قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق، درگاهی، حسین، ج ۴، ص ۳۴۰، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش؛ مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ۳، ص ۱۹۸، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق؛

[۳] – فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج ۲، ص ۱۲۴، تهران،  انتشارات الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق –

[۴] – طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص ۱۱۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛

[۵] – طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۴، ص ۴۷۸، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ ‏ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۵، ص ۲۶۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش –

[۶] – زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۲، ص ۳۰، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق؛ ‏ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق، المهدی‏، عبدالرزاق، ج ۲، ص ۳۶، بیروت، دار الکتاب العربی،چاپ اول، ۱۴۲۲ق –

[۷] – فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۱۳، ص ۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق –

[۸] – انعام،  ۵۶ –

[۹] – ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۱۵۲، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛ بغدادی، علاء الدین علی بن محمد، لباب التاویل فی معانی التنزیل، تصحیح، شاهین‏، محمد علی، ج ۲، ص ۱۱۷، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق –