سوال ۱ – در روایتی آمده است که ابی بصیر از امام صادق علیه السلام پرسید :

هل یراه المومنون یوم القیامه ؟
آیا مؤ منان در روز قیامت او (خدا) را خواهند دید ؟
حضرت فرمود :
نعم قد راؤ ه قبل یوم القیامه .
بله ، بلکه پیش از روز قیامت او را دیده اند . وی می گوید :
عرض کردم : آیا مقصود همان دیدنی است که خداوند (در ازل ) فرمود : الست بربکم ؟ قالوا : بلی (اعراف : ۱۷۲) .
آیا من پروردگار شما نیستم ؟ ! و همه گفتند : بله .
حضرت چند لحظه ساکت شد و سپس فرمود : و ان المؤ منین لیرونه فی الدنیا قبل یوم القیامه الست تراه فی وقتک هذا ؟ !
و قطعا مؤ منان او را در دنیا و پیش از روز قیامت می بینند . آیا تو در همین هنگام او را نمی بینی ؟ ! و در ادامه روایت از حضرت خواست که این مطلب را برای دیگران نیز نقل کند ولی حضرت فرمود : خیر ، نقل نکن ))(۲۱) . چرا حضرت به وی اجازه نداد که برای دیگران نقل کند ؟ و معنای دیدن خداوند در دنیا و قیامت چیست ؟
زیرا اگر نقل می کرد ، جاهلان تصور می کردند که خداوند متعال جسم است ، و با چشم سر و ظاهر بین می توان خدا را دید؛ در حالی که خداوند جسم نیست .
اما در رابطه با مشاهده خداوند در دنیا و آخرت باید توجه داشت که ما در دیدمان واقعیات را مشاهده می کنیم ، و چه در دنیا و چه در قیامت اصلا غیر خدا برای ما مشهود نیست ؛ چنانکه می فرماید : سنریهم آیاتنا فی الافاق و فی انفسهم ، حتی یتبین لهم انه الحق ، اولم یکف بربک انه علی کل شی ء شهید ؟ ! الا انهم فی مریه من لقاء ربهم . الا ، انه بکل شی ء محیط (فصلت : ۵۳ و ۵۴) .
به زودی نشانه های خود را در افقهای (گوناگون ) و در دلهایشان به ایشان خواهیم نمود ، تا بر ایشان روشن گردد که تنها او حق است ، آیا (برای حق بودن ) پروردگارت همین کافی نیست که او برای هر چیز مشهود است . هان آنان در لقای پروردگارشان تردید دارند ، آگاه باش که مسلما او به هر چیزی احاطه دارد .
از جمله علی کل شی ء شهید استفاده می شود که خداوند حتی در دنیا مشهود همگان است ، در رابطه با قیامت نیز در آیه دیگر می فرماید : و یعملون ان الله هو الحق المبین (نور : ۲۵) .
و پی می برند که تنها خداوند ، حق و آشکار است .
از این آیه شریفه نیز استفاده می شود در آخرت هم معلوم می شود که خداوند متعال حقیقتا حق و مبین و آشکار است .

سوال ۲ – با اینکه ابی بصیر نابینا بود ، عبارت (الست تراه فی وقتک هذا) : (آیا هم اکنون تو خدا را نمی بینی ؟ !) در روایت گذشته درباره او چه معنی دارد ؟

معنی مشهود اوست ، زیرا درکهای حضور عیانا مشهود است ، لذا با اینکه چشم ندارد ، می گوید : می بینم . و علم اعم از حصولی و حضوری است ، و این نحوه رؤ یت حقیقت ، رؤ یت و علم حضور است . لذا خداوند متعال در آیه گذشته فرمود : سنریهم آیاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق با اینکه بعد از آن می فرماید : الا انهم فی مریه من لقاء ربهم .
یعنی خود پروردگار (ربهم ) را مشاهده می کنند ، نه رحمت پروردگار را لذا نفرمود : (رحمه ربهم ) : البته مشاهده ای که سزاوار ساحت حق تعالی باشد نه مشاهده حسّیه ، که شرک و ثنویت است .

سوال ۳ – معنای (قاب قوسین ) در آیه شریفه فکان قاب قوسین او ادنی (نجم : ۹) (تا اینکه فاصله اش به اندازه طول دو کمان یا نزدیکتر شد . ) چیست ؟

یعنی اگر علی فرض محال هر دو (خدای سبحان و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ) جسم بوده اند ، در نزدیکی و قرب ، مثل زانو به زانو به هم نزدیک بودند .

سوال ۴ – آیا در خواست حضرت موسی علیه السّلام در رب ارنی انظر الیک (اعراف : ۱۴۳) (پروردگارا خود را به من بنمایان تا به تو نگاه کنم ) ، در خواست رؤ یت ممکن بود ؟

حضرت موسی علیه السّلام پیغمبر خدا است ، و در خواست از خدای متعال است . اگر ممکن نبود نمی خواست . البته این رؤ یت غیر از رؤ یتهای مادی است ؛ زیرا پیغمبر خداست که می داند که رؤ یت بصری در حق خدای سبحان محال است 

سوال ۵ – در مسند احمد و ترمذی آمده است : که از امتیازات حمزه قاری این است که خدا را در خواب دید ، و به قدمش افتاد و او را در آغوش گرفت .

یعنی خدا وجود محدود و محتاج و مرکب شد و دیده شد! بازگشت این سخن به این است که موجود ساخته شده و مصنوع خود را دیده باشد . زیرا خدا رؤ یت نمی شود و به رؤ یت نمی آید ، نه رؤ یت حسی و نه خیالی و نه عقلی .

سوال ۶ – معنای این روایت منقول از امیرالمؤ منین علیه السّلام چیست که می فرماید : مارایت شیئا الا و راءیت الله قبله

هیچ چیز را ندیدم ، جز آنکه خدا پیش از آن مشاهده نموده .

یعنی تمام اءشیاء ، آیه و نشان دهنده حق هستند ، و آیه ماورای خود را نشان می دهد ، نه خود را . مانند چراغ قرمز در چهارراه ها که علامت خطر است و انسان را دیدن آن متوجه خطر می شود .

منبع: ۶۶۵ پرسش و پاسخ در محضر علامه طباطبایی قدس سره؛ نشر نهاوندی؛ مؤلف: محمدحسین رخ‌شاد