نخستین کتاب اربعین

استاد کاظم مدیرشانه چى مى نویسد:
تا آن جا که این جانب سراغ دارد، اوّلین کتاب اربعین،در نیمه سده سوم، توسط دو نفر از عالمان حدیث، هم زمان نوشته شده است.
نخست، اربعین ابوالحسن محمدبن اسلم بن سالم کِندى طوسى(م ۲۴۲ق) است که از ثقات محدّثان خراسان بوده است. [۴]
دیگر، اربعین حافظ ابوالحسن مؤید بن محمد بن على قرشیِ طوسى که از ثقات و پیشوایان حدیث بوده و به سال ۲۴۲ق، درگذشته است. [۵]
در اعصار بعدى، اربعین نویسى متداول گشته و اربعین هایى در موضوعات مختلف، به رشته تحریر کشیده شده است. [۶]
 

عناوین اربعینیات

پاره اى از این دفترهاى معرفت، از سوى فراهم آورندگان، با اسامى خاص، نامگذارى شده اند و پاره اى دیگر، با عنوان عام «الأربعون حدیثاً» یا «چهل حدیث»، خوانده مى شوند. [۷]
 

شیوه هاى اربعینیات و مباحث آنها

چهل حدیث هایى که در آغازْ تدوین مى شد، مقصور بر جمع چهل حدیث و شرح الفاظ غریب آن بود؛ امّا بعدها فراهم آورندگان این آثار، هر یک بنا به ذوق و سلیقه خود، در گزینش، شیوه هایى اختیار کردند و جانب خاصّى را در نظر گرفتند و گاه به موضوعات خاص، توجّه داشتند؛ چنان که جمعى در فروع، عدّه اى در جهاد، بعضى در زهد، پاره اى در ادب، و دسته اى در خُطَب، اربعین هایى نگاشته اند که هر یک در زمینه خود، مفید است.
مثلاً ابن عساکر، چهل حدیث از چهل شیخ، از چهل شهر، شنید و جمع آورى نمود و در دو جزء، تدوین کرد. [۸] و رهاوى، چهل حدیث از راویان چهل شهر، جمع کرد (نسخه ش ۱۰۴۰ کتاب خانه ظاهریه)، و شیخ مفید ابو محمد عبدالرحمان بن احمد بن حسین خزاعى (جدّ شیخ ابوالفتوح رازى)، کتاب الأربعین فى فضائل علیّ أمیرالمؤمنین(علیه السلام) را تألیف کرد. [۹]
بعضى از گردآورندگان، چهل حدیث درباره موضوع خاصّى انتخاب کردند و بعضى هم به تنوّع در احادیث، نظر داشته اند. [۱۰] بسیارى از اربعین نویسان نیز چهل حدیث خود را به روایات در فضایل و مناقب خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) اختصاص داده اند. [۱۱]
اسعد بن ابراهیم بن حسن حلّى در کتاب خود، الأربعون حدیثاً فى الفضائل والمناقب، از امام شافعى و امام احمد بن حنبل، نقل کرده که مراد حضرت رسول از حفظ اربعین حدیث، چهل حدیث در مناقب ائمه اطهار(علیهم السلام) است.
مؤلف ینابیع المودّه مى نویسد:
احمد بن حنبل گفت: پیامبر(صلی الله علیه و آله) را در عالم رؤیا دیدم. به من فرمود: «اى احمد! در قول شافعى شک کرده اى که در حدیثِ من است: ”مَن حفظ من أمّتى أربعین حدیثاً من السنّه کنتُ له شفیعاً یوم القیامه“ [۱۲] ؟ آیا نمى دانى که فضایل اهل بیت من از سنّت است؟». [۱۳]
در این میان، دانشوران شیعه و اهل سنّت، رقم چشمگیرى از چهل حدیث هاى خود را به فضایل و مناقب بى شمار مولاى متقیان، امیرمؤمنان على بن ابى طالب(علیه السلام) اختصاص داده اند و به عنوان یکى از عمده ترین و بارزترین مسائل دینى مورد نیاز مردم، به آن اهمّیت داده اند و به دلیل مقیّد بودن به عدد چهل، تنها گوشه هایى بسیار محدود از فضایل، شئون و مقامات امیر مؤمنان على(علیه السلام) را در آثار خود آورده اند.
در این مجال، تعدادى از اربعین هایى را که در بیان مناقب و فضایل امام على(علیه السلام) نگاشته شده اند، مى آوریم.

۱ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین و اثبات امامته، عماد الدین حسن بن على بن على بن على طبرى. [۱۴]

۲ – الأربعون حدیثاً فى مناقب أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محسن فیض کاشانى (م۱۰۹۱ق). [۱۵]

۳ – کتاب الأربعین عن الأربعین فى فضائل على أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، ابو محمد عبدالرحمان نیشابورى خزاعى. [۱۶]
تحقیق: محمد باقر محمودى، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۴۱۳ق، ۱۱۰ص، وزیرى.
نسخه کتاب خانه آیه اللّه مرعشى قم، شماره ۹۹۰، ۳/۱۰۹۶۶٫
کتاب خانه آیه اللّه فاضل خوانسارى در خوانسار، شماره ۳/۱۴۶٫

۴ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، جمال الدین یوسف بن حاتم شامى عاملى (صاحب الدرّ النظیم) [۱۷]
نسخه
دارصدام در بغداد، شماره ۲/۳۰۱۳۷٫
۵ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام) مستخرجه من کتب أهل السنه، یوسف بن احمد بن ابراهیم درازى بحرانى (م۱۲۸۶ق) [۱۸]
۶ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محمد شفیع استرآبادى.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره ۱۳۴۶۳ در ۹۷ ورق، تحریر سال ۱۱۱۶ق. (فهرست، ج۹، ص۲۶۴)
کتاب خانه ملک تهران، شماره ۶۸۰/۹/۸۴۵۵ .
۷ – الأربعون حدیثاً فى فضائل على(علیه السلام)، على بن محمد اسدآبادى (ق۱۱).
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، مجموعه شماره۱۰۵۵۹۴/۱۰۱پ ـ ۱۰۷پ. (فهرست، ج۱۴، ص۳۶۰ـ۳۶۱)
۸ – أربعون حدیثاً فى فضائل على(علیه السلام)، یوسف بن اسماعیل نبهانى (۱۲۶۵ـ ۱۳۵۰ق). [۱۹]
۹ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره موقّت۳/۵۵۵۰٫
۱۰ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محمد بن احمد بن حسن نیشابورى.
۱۱ – الأربعون حدیثاً من أحادیث سید المرسلین فى مناقب أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، امیر جمال الدین عطاء اللّه بن فضل اللّه حسینى فارسى دشتکى هروى (م۹۱۷ یا ۹۳۶ق). [۲۰]
تحقیق: محمد حسن زبرى، بیروت: مجمع البحوث الاسلامیه، ۱۴۱۳ق، ۹۵ص، وزیرى.
نسخه
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، ش۱/۲۱۱۷٫
کتاب خانه مجلس شوراى اسلامى، ش۴۲۱۳/ ۵۶۰۳٫
کتاب خانه آستان قدس، شماره۱۵۹۴/ ۱۵۹۸٫
کتاب خانه وزیرى یزد.
دار صدام بغداد، شماره۳ /۲۲۶۹۵٫
۱۲ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محمد صادق بن محمد اسدى جزایرى شیرازى. [۲۱]
نویسنده، کتاب را از منابع اهل سنّتْ استخراج کرده است. تنها دو روایت آن، از منابع شیعه است: یکى از عیون الأخبار است و دیگرى از اربعین شیخ بهایى.
۱۳ – الأربعون حدیثاً فى فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام) من طرق العامه، حیدر قلى خان، سردار کابلى. [۲۲]
۱۴ – الأربعون حدیثاً فضائل على(علیه السلام)، ناد على بروجردى فرزند غلامعلى. [۲۳]
این چهل حدیث، برگرفته از کتاب الصواعق المحرقهى ابن حجر است.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره ۳۳۱۶، در هفت ورق. (فهرست، ج۹، ص۹۶)
۱۵ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین و أهل بیته(علیهم السلام)، میر سید على همدانى. [۲۴]
نسخه
کتاب خانه پاریس.
۱۶ – الأربعین فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، حسن بن على صفّار. [۲۵]
۱۷ – الأربعون حدیثاً من الأربعین فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، منتجب الدین على بن شیخ عبیداللّه (م۵۸۵ق). [۲۶]
تحقیق: مدرسه الامام المهدى(علیه السلام)، قم: ۱۴۰۸ق، ۱۲ص، وزیرى.
بر این کتاب، حاشیه اى به قلم شیخ عبد على بن حسین جزایرى وجود دارد.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه حکیم نجف، شماره۱/۹۹٫
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، شماره ۳/۲۱۴۰٫
معهد احیاء التراث الاسلامى قم، ص۴۵عکسى.
۱۸ – الأربعون حدیثاً فى الفضائل، زین الدین بن على بن احمد شامى (مقـ۱۹۱۶ق).
۱۹ – الأربعون حدیثاً، عبداللّه بن محمود بن سعید شوشترى خراسانى (م۹۹۷ق). [۲۷]
۲۰ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام) و مناقبه، محمد جعفر استرآبادى،
مشهور به شریعتمدار (م۱۲۶۳ق). [۲۸]
این کتاب، به فارسى است.
۲۱ – الأربعون المنتقى من مناقب المرتضى علیه رضوان العلیّ الأعلى، رضى الدین، ابو الخیر احمد بن اسماعیل بن یوسف طالقانى قزوینى شافعى (۵۱۲ـ۵۹۰). [۲۹] مجلّه تراثنا، شماره۱۴، تحقیق: سید عبدالعزیز طباطبایى، ۱۴۰۵ق، ص۱۰۱ـ ۱۲۸٫
نسخه
کتاب خانه کاشف الغطاء نجف، شماره ۵۱۴٫
کتاب خانه شهید على پاشا در کتاب خانه سلیمانیه اسلامبول، شماره ۵۳۹٫
۲۲ – الأربعین فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، ضیاء الدین ابوالمؤیّد موفق بن احمد مکّى خوارزمى (۴۸۴ـ۵۶۸ق). [۳۰]
۲۳ – الأربعین فى فضائل على بن أبى طالب، رضى الدین قزوینى حاکم. [۳۱]
۲۴ – الأربعین فى مناقب أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، ابو عبداللّه محمد بن مسلم بن ابوالفوارس رازى. [۳۲]
۲۵ – الأربعین فى حبّ أمیرالمؤمنین على بن أبى طالب(علیه السلام)، على أبو معاش.
شریعت ـ دارالاعتصام، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۴۱۹ص، وزیرى.
۲۶- کتاب الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)، محسن بن محمد بن یوسف آل عصفور بحرانى. [۳۳]
۲۷ – أربعین فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، مقرّب على خان تقوى جگرانَوى. [۳۴]
حیدرآباد دکن، ۱۲۸۲ق، ۴۳۲ص.
۲۸ – کتاب الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)، خطیب بغدادى (م۴۶۳ق). [۳۵]
۲۹ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته
نسخه
کتاب خانه ملّى، شماره۲/۲۸۶۷٫
۳۰ – الأربعون حدیثاً فى فضائل على(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، شماره۲/۲۱۱۷٫
۳۱ – الأربعون حدیثاً فى فضائل على(علیه السلام)، تقتمش.
نسخه
کتاب خانه آستانه قم، شماره۳/۵۸۹۲٫
۳۲ – أربعین حجّت (شرح چهل حدیث در فضائل امیرالمؤمنین ـ ع ـ)، حمید الدین حجّت هاشمى خراسانى.
قم: نشر حاذق، ۱۳۷۰ش، ۲۵۶ص، وزیرى.
۳۳ – الأربعون حدیثاً فى فضائل على(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره۹۷۸۲٫
۳۴ – الأربعون حدیثاً فى فضائل على(علیه السلام)، مؤلف ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره۷۴۹٫
۳۵ – الأربعون حدیثاً من الأربعین فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محمدرضا طبسى نجفى (۱۳۲۲ـ۱۴۰۵ق). [۳۶]
قم: مطبعه سید الشهداء(علیه السلام)، ۱۴۱۶ق، ۲۴۸ص، وزیرى.
۳۶ – الأربعون حدیثاً فى اثبات امامه أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، سلیمان بن عبداللّه ماحوزى بحرانى (۱۰۷۵ـ۱۱۲۱ق). [۳۷]
تحقیق: سید مهدى رجایى، ناشر: محقّق، ۱۴۱۷ق.
مؤلف، احادیث کتاب را از طرق اهل سنّت، جمع آورى و شرح نموده است.
۳ – أربعون حدیث فى فضائل على(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته. [۳۸]
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، در مجموعه شماره ۷۴۱ از ص۱۹۲رـ ۱۹۶پ. (فهرست، ج۲، ص۳۵۱)
۳۸ – الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته. [۳۹]
نسخه
کتاب خانه آستان قدس رضوى، در مجموعه ۱۳۵۹۵،تحریر ۱۲۶۹ق.
۳۹ – الأربعین فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته. [۴۰]
مشهد، ۱۲۳۶ق، ۸ص، چاپ سنگى.
۴۰ – الأربعون حدیثاً فى فضائل أمیرالمؤمنین و سیده نساء العالمین ـ صلوات اللّه و سلامه علیهما ـ بروایه عائشه، احمد محمودى.
بیروت: مؤسسه البلاغ، ۱۴۱۰ق، ۲۰۸ص.
این کتاب به فارسى نیز ترجمه و منتشر شده است.
۴۱ – الأربعین فى اثبات الخلافه بلافصل لأمیرالمؤمنین(علیه السلام)، شیخ مفید (م۴۱۳ق).
نسخه
کتاب خانه مدرسه امام عصر(علیه السلام) شیراز، شماره۳۶۱٫
۴۲ – الأربعون حدیثاً فى فضائل على بن أبى طالب(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره موقّت ۴/۴۳۰۹٫
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره موقّت۳/۷۷۶۵٫
۴۳ – ا لأربعون حدیثاً، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره۶۳۷۲٫
۴۴ – الأربعین فى فضائل أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، مؤلّف: ناشناخته.
نسخه
از کتب اهدایى مقام معظم رهبرى به کتاب خانه آستان قدس، شماره۲/۱۰۱۳٫
۴۵ – اربعین (چهل حدیث در فضایل على علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه مسجد اعظم قم، شماره۱۱/۲۱۳۵٫
۴۶ – اربعین، محمد على قرچه داغى (م ح۱۳۱۰ق). [۴۱]
این کتاب، در سال ۱۳۰۰ق، در تبریز چاپ شده است.
۴۷ – ترجمه چهل حدیث در مناقب امیرالمؤمنین(علیه السلام)، عبداللطیف بیرجندى.
نسخه
کتاب خانه آستان قدس، شماره۸/۲۶۵۳، احتمالاً.
کتاب خانه وزیرى یزد، شماره۲/۱۱۱۱٫
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره۵۳۷۲٫
۴۸ – چهل حدیث در شأن حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) و داستان مختصر غدیر از کتاب «الغدیر»، حبیب اللّه شیرخدایى.
تهران، ۱۹۷۵م، ۴۸ص.
۴۹ – چهل حدیث در فضایل على(علیه السلام)، دانش آموزان مسجد مصطفى(صلی الله علیه و آله).
تهران، ۱۹۷۷م، ص۴۹، چاپ دوم.
۵۰ – چهل حدیث در فضایل و مناقب على(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته.
مشهد، ۱۳۳۶ق، ۸ص، سنگى.
۵۱ – چهل حدیث در فضایل حضرت على از کتب اهل سنّت و شرح آن، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
از کتب اهدایى مقام معظم رهبرى به کتاب خانه آستان قدس، شماره ۴/۱۴۸۹٫
۵۲ – چهل حدیث فضایل امیرالمؤمنین على بن ابى طالب(علیه السلام)، تدوین: خانه کتاب ایران.
خانه کتاب ایران، ۱۴۱۵ق، ۴۹ص.
۵۳ – چهل حدیث، مؤلف: ناشناخته. [۴۲]
با ترجمه فارسى.
۵۴ – سرور الشیعه، محمد باقر مجلسى (م۱۱۱۰ق).
چاپ ایران، ۱۲۸۴ق (سنگى) و ۱۳۱۳ق. [۴۳]
۵۵ – شناخت امام مبین یا اربعین ولایى، احمد سیاح.
انتشارات اسلام، ۱۳۷۰ق، ۱۲۸ص، رقعى.
۵۶ – مصباح الهدایه فى اثبات الولایه، سید على موسوى بهبهانى. [۴۴]
مشتمل بر چهل حدیث معتبر در تفسیر چهل آیه قرآن مجید درباره ولایت و خلافت امام على(علیه السلام) و فضایل و مناقب اهل بیت عصمت و طهارت است و چند چاپ دارد که به برخى اشاره مى شود:
۱) با مقدمه: سید مرتضى حکمى، قاهره: مطبوعات النجاح، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۱م، ۳۳۶ص، دوم.
۲) زیر نظر: رضا استادى، اهواز: مدرسه دارالعلم، ۱۴۱۸ق، ۳۸۴ص، چهارم، وزیرى.
این کتاب ارزنده، یک بار توسط استاد على دوانى با نام فروغ هدایت، به فارسى ترجمه شده و به وسیله کتاب خانه صدر تهران، در ۳۱۶ صفحه رقعى منتشر شده است. بار دیگر، توسط آقاى سید محمدرضا شفیعى، به نام شاهراه هدایت در اثبات امامت شاه ولایت، در سال ۱۳۷۲ق، در قم در ۳۵۱ صفحه به چاپ سنگى رسیده است.
۵۷ – الأربعین فى فضائل مولانا أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محمّد رضا بانى کاشانى.
ناشر: مؤلّف، ۱۳۷۴ش.
۵۸ – جلوه خدا، لسان الدین رستگار جویبارى.
قم: بنیاد پژوهش هاى علمى و فرهنگى نور الأصفیاء، ۱۳۷۸ش، ۱۲۰ص، رقعى.
ضمیمه
۵۹  – الأربعون حدیثاً علّمها الرسول لعلى(علیه السلام)، مؤلف: ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، شماره۷۰۱۳٫(فهرست، ج۱۶، ص۴۲۹)
۶۰ – الأربعین المسنده فى الخلافه و الخلفاء، محمد بن احمد بن محمّد بن مرزوق عجیسى تلمسانى. [۴۵]
۶۱  – چهل حدیث در فضایل امیرالمؤمنین(علیه السلام) با ترجمه منظوم، مؤلف ناشناخته.
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه گلپایگانى، شماره۱۸۲/۱۸٫ (فهرست، ج۱، ص۳۳)
۶۲ – سنه الأربعین فى سنه الأربعین، سیّد ضیاء الدین فضل اللّه حسینى راوندى کاشانى (زنده در ۵۴۸ق).
مؤلف، صاحب کتاب هاى أدعیه السرّ و ضوء الشهاب است.
سید بن طاووس، پاره اى از این کتاب را در الیقین آورده است.
۶۳ – چهل حدیث در فضیلت على(علیه السلام)، محمد تقى مجلسى.
نسخه
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، شماره۲۲۵۱٫ (فهرست، ج۹، ص۹۰۷)
۶۴ – الأربعون حدیثاً، حسن بن محمد دیلمى. [۴۶]
سومین حدیث این رساله، حدیث غدیر است.
۶۵- أربعون حدیثاً روایه أمیرالمؤمنین على بن ابن طالب(علیه السلام)، سلیمان بن ابراهیم بن عمر علوى (۸۲۵ق). [۴۷]
در برخى از کتاب خانه هاى یمن، نسخه هایى از این کتاب، موجود است.
۶۶ – الأربعون الحدیث العلویه، قاضى جعفر بن احمد بن عبدالسلام بن ابى یحیى بهلولى زیدى (۵۷۶ق). [۴۸]
نسخه
المتحف البریطانى، مجموعه ۳۹۱۹٫ ۵۲، ورقه ۱۰ـ ۳۸٫
۶۷ – الأربعون حدیثاً فى المناقب المرتضویه والمآثر العلویه، طیب بن محمّد طبیب سبزوارى (قرن۱۰).
نسخه
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، میکرو فیلم شماره۲۴۶۹٫ (فهرست، ج۱، ص۶۹۹، ۳۰ برگ)
۶۸ – الأربعین فى اثبات الخلافه بلافصل لأمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محمد مفید بن حسین شیرازى (ق۱۳).
این رساله، در دفتر سوم میراث حدیث شیعه، به چاپ رسیده است.
نسخه
کتاب خانه مدرسه امام عصر(عج) شیراز، شماره۳۶۱٫ (فهرست، ج۱، ص۵، ۷۳برگ)
کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، شماره۱۵۰۸٫ (فهرست، ج۴، ص۳۱۱، ۷۴برگ)
۶۹ – الأربعین فى إمامه الأئمه الطاهرین، محمد طاهر بن محمد حسین شیرازى قمى (۱۰۹۸ق).
این کتاب، با تصحیح: سید مهدى رجایى، چاپ شده است.
نسخه
کتاب خانه آستان قدس، شماره۱۵۷۶۵٫ (فهرست، ج۱۴٫ ص۲۱)
کتاب خانه آستان قدس، ش۷۱۲۰٫ (فهرست، ج۱۴، ص۳۰، ۱۸۹برگ)
کتاب خانه دانشکده الهیات مشهد، شماره۱۴۶۵٫ (فهرست، ج۲، ص۶۱۰) کتاب خانه روضاتى اصفهان شماره۵۳٫ (فهرست، ص۲۳۴، ۱۸۵برگ)
۷۰  – الأربعین فى فضائل امیرالمؤمنین(علیه السلام)، صادق بن ابى القاسم.
این کتاب، یکصد حدیث را در بردارد.
نسخه
کتاب خانه مهدوى تهران، ش۵۵۴٫ (نشریه نسخه هاى خطّى، ج۲، ص۱۳۶)
۷۱ – الأربعون حدیثاً، ابراهیم بن سلیمان قطیفى حلّى نجفى (م۹۵۰ق).
قم: مدرسه الامام المهدى(علیه السلام).
نسخه
کتاب خانه آستان قدس، شماره۱۱۷۰۵٫ (فهرست، ج۱۴، ص۴۳)
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، شماره۲۱۱۳٫ (فهرست، ج۸، ص۷۴۸)
۷۲ – الأربعون حدیثاً عن أربعین شیخاً من أربعین صحابیّاً، على بن عبداللّه بن بابویه قمى رازى (م۵۸۵ق).
نسخه
کتاب خانه مَلِک، شماره۱۵۷۲٫ (فهرست، ج۵، ص۲۹۷)
کتاب خانه مرکز احیاء میراث اسلامى، عکس شماره۴۹٫ (فهرست عکسى، ج۱، ص۶۳)
کتاب خانه آستان قدس، شماره۵۶۷۵٫ (فهرست، ج۵، ص۱۶، ۱۳برگ)
کتاب خانه آستان قدس، شماره۷۷۹۱٫ (فهرست، ج۱۴، ص۲۸، ۱۷برگ)
۷۳ – الأربعون حدیثاً فى الفضائل و المناقب، اسعد بن ابراهیم بن حسن حلّى اربلى (زنده در ۶۱۰ق).
نسخه
کتاب خانه آیه اللّه گلپایگانى، شماره۱۰۳/۲۵، ۱۷برگ.
کتاب خانه آستان قدس، شماره۸۲۷۵٫ (فهرست، ج۱۴، ص۴۱، ۲۵برگ)
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، شماره۲۱۴۰٫ (فهرست، ج۹، ص۷۷۹، ۱۹۰برگ)
کتاب خانه مرکزى دانشگاه تهران، شماره۲۱۱۷ (فهرست، ج۸، ص۷۵۶، ۱۶برگ)
۷۴ – سلّم درجات الجنّه فى معرفه فضائل أبى الأئمه، محمد بن محمد رضا بن اسماعیل بن جمال الدین قمى مشهدى (ق۱۲ق).
او صاحب تفسیر کنزالدقائق است.
نسخه
کتاب خانه ملک تهران، شماره۵۹۲۰٫ (فهرست، ج۳، ص۴۷۶، ۸۶برگ).
۷۵ – الأربعین فى فضائل مولانا أمیرالمؤمنین(علیه السلام)، محمد رضا بانى کاشانى.
قم، ناشر: مؤلف، ۱۳۷۳ش.
۷۶ – چهل حدیث جالب از حضرت على بن ابى طالب(علیه السلام)، حبیب اللّه چایچیان.
تهران: نشر طلوع، ۱۳۶۹ش.
۷۷ – چهل حدیث حضرت على(علیه السلام)، حسین بن سیف الدین هروى.
مقدمه و تصحیح: کاظم مدیرشانه چى، آستان قدس رضوى، ۱۳۶۵ش.
۷۸ – الأربعین فى أحوال النُصّاب و المخالفین، سیّد میر فیض اللّه بن عبدالقاهر حسینى تفرشى غروى (۱۰۲۵ق). [۴۹]
تهران، ۱۳۱۴ش، در چاپ سنگى، همراه با نثر اللئالى و أربعین شهید اوّل.
۷۹ – چهل مروارید، مؤسسه نهج البلاغه.
تهران: مؤسسه نهج البلاغه، ۱۳۶۳ش، ۳۸ص.
این کتاب، منتخبى از احادیث نهج البلاغه است که به گونه موضوعى گرد آمده اند.

پی نوشت ها :

[۱] . بحارالأنوار، ج۲، ص۱۵۶؛ کتاب الأربعین، محمد باقرمجلسى، بیروت: دارالکتاب الاسلامى، ص۱۰؛ الأربعون حدیثاً فى اثبات امامه أمیرالمؤمنین، ماحوزى بحرانى، ص۲۶؛ الأربعین الهاشمیه، ص۷٫
[۲] . الخصال، چاپ جامعه مدرسین، ص۴۲ (باب الأربعین)؛ بحارالأنوار، ج۲، ص۱۵۳؛ ثواب الأعمال، ح۳۰۰؛ الأربعین الحسینیه، ص۴٫
[۳] . ر.ک: الذریعه، ج۱، ص۴۰۹ـ۴۳۴ که در آن،نام ۷۶ «اربعین» در فهرست کتب حدیثى المکتبه الظاهریه دمشق از ۴۶ کتاب اربعین و در جلد اوّل فهرست مخطوطات دارالکتب القومیه قاهره، ۱۴۰ کتاب با عنوان «اربعین» و در جلد دوم، نام پانزده کتاب، آمده است. نیز، ر.ک: دلیل مؤلفات الحدیث الشریف المطبوعه القدیمه والحدیثه، ج۲، ص۶۵۹ به بعد، ذیل عنوان «الأربعون حدیثاً»؛ کشف الظنون.
. فهرست مخطوطات دارالکتب الظاهریه، بخش حدیث.[۴]
[۵] . همان جا.
. اربعین جامى، ص۹(مقدّمه). [۶]
. الذریعه، ج۱، ص۴۰۹٫ [۷]
. روضات الجنات، ج۲، ص۶۶٫ [۸]
. ر. ک: فهرست منتجب الدین، ص۱۵۷٫[۹]
[۱۰] . براى مثال، این کتاب ها را مى توان بر شمرد: اربعین، على بن فضل، در فضایل دعا و دعا کننده؛ اربعین، عبدالرحمان سُلّمى، در اخلاق صوفیه؛ اربعین سید دلدار على هندى، در فضیلت علم؛ الأربعون حدیثاً فى حقوق الأخوان، ابن زهره،؛ الأربعین حدیثاً فى شأن المهدى(علیه السلام)، ابو نعیم اصفهانى؛ اربعین،میرلوحى، درباره امام زمان(علیه السلام)، اربعین، سید محمد مهدى تنکابنى، درباره متعه؛ اربعین، جعفر بن محمد تهرانى، درباره مسح رِجلَین (دوپا).
[۱۱] مانند اربعین شیخ بهایى و اربعین الهاشمیه و الأربعین علامه مجلسى.
[۱۲] . بحارالأنوار، ج۲، ص۱۵۳ ـ ۱۵۸؛ کنزالعمّال، ج۱۰، ص۲۲۴ .
. ینابیع الموّده، ….[۱۳]
[۱۴] . الذریعه، ج۸، ص۴۱۴؛ ریحانه الأدب، ج۴، ص۱۹۹٫
[۱۵] . ر.ک: ایضاح المکنون، ج۱، ص۵۴؛ مرآه الکتب، ج۲، ص۲۳؛ کشف الحجب، ص۳۶؛ ریحانه الأدب، ج۴، ص۳۷۵٫
[۱۶] . فهرست منتجب الدین، ص۱۵۷؛ مرآه الکتب، ج۱، ص۲۳ـ۲۴؛ فهرست نسخه هاى خطّى کتاب خانه آیه اللّه مرعشى، ج۳، ص۱۸۵ـ۱۸۶؛ ایضاح المکنون، ج۲، ص۲۶۵٫
. الذریعه، ج۱، ص۴۳۴ و ج۱۱، ص۵۳؛ کشف الحجب والأستار، ص۳۶٫[۱۷]
. ریحانه الأدب، ج۳، ص۳۶۰؛ الذریعه، ج۱، ص۴۳۱٫[۱۸]
[۱۹] . الأعلام، ج۸، ص۱۸؛ أهل البیت(علیهم السلام) فى المکتبه العربیه، ص۳۰٫
. ریحأنه الأدب، ج۳، ص۳۲۸؛ مرآه الکتب، ج۲، ص۲۲؛ أهل البیت(علیهم السلام) فى المکتبه العربیه، ص۳۶٫[۲۰]
[۲۱] . الذریعه، ج۱، ص۴۱۸؛ معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(علیهم السلام)، ج۵، ص۱۶۶٫
[۲۲] . ریحانه الأدب، ج۳، ص۱۳ـ۱۴؛ الذریعه، ج۱، ص۴۱۵٫
. تراجم الرجال، ص۲۳۶٫[۲۳]
[۲۴] . معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(علیهم السلام)، ج۵، ص۱۶۸؛ أهل البیت(علیهم السلام) فى المکتبه العربیه، ص۳۰٫
. أهل البیت(علیهم السلام) فى المکتبه العربیه، ص۳۵٫ [۲۵]
. الذریعه، ج۱، ص۴۳۳؛ کشف الحجب والأستار، ص۳۴٫ [۲۶]
. الذریعه، ج۱، همان، ص۴۲۱٫ [۲۷]
. همان، ج۱، ص۴۱۳ و ج۵، ص۳۱۰؛ ریحانه الأدب، ج۳، ص۲۰۸٫ [۲۸]
. الغدیر، ج۷، ص۱۱؛ کشف الظنون، ج۱، ص۵۷٫[۲۹]
[۳۰] . أهل البیت(علیهم السلام) فى المکتبه العربیه، ص۲۴؛ تراثنا، ش۱، ۱۴۰۵ق، ص۲۱٫
[۳۱] . کشف الظنون ، ج۱، ص۵۷٫
[۳۲] . معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(علیهم السلام)، ج۵، ص۱۷۳٫
[۳۳] . همان، ص۱۷۲ (به نقل از تاریخ البحرین، مخطوط، ص۲۳۰).
[۳۴] . الذریعه، ج۱۱، ص۵۳٫
[۳۵] . أهل البیت(علیهم السلام) فى المکتبه العربیه،ص۳۴؛ تراثنا، ش۱، ۱۴۰۵ق، ص۲۰٫
[۳۶] . الذریعه، ج۱، ص۴۳۲٫
[۳۷] . معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(علیهم السلام)، ج۵، ص۱۶۷٫
[۳۸] . همان، ج۵، ص۱۶۵٫
[۳۹] . همان، ص۱۷۲٫
[۴۰] . همان جا؛ فهرست عربى مشار، ص۳۷٫
[۴۱] . دائره المعارف فارسى، ج۱، ص۸۵٫
[۴۲] . الذریعه، ج۵، ص۳۱۵٫
[۴۳] . همان، ج۱، ص۴۱۱ و ج۱۲، ص۱۷۴؛ فهرست مشار، ج۱، ص۲۱۵؛ معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(علیهم السلام)، ج۶، ص۱۱٫
[۴۴] . معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(علیهم السلام)، ج۶، ص۳۲٫
این بخش از مقاله، تألیف آقاى علیرضا هَزار است. علوم حدیث
[۴۵] . معجم أعلام الجزائر، ص۲۹۰٫
[۴۶] . الذریعه، ج۱، ص۴۱۴٫
[۴۷] . مصادر الفکر العربى الاسلامى فى الیمن، ص۴۷٫
[۴۸] . مصادر التراث الیمنى فى المتحف البریطانى، ص۱۴۸٫
[۴۹] . الذریعه، ج۱، ص۴۲۴؛ فهرست کتاب هاى فارسى، خان بابا مُشار، ص۳۶٫
 

منبع: علوم حدیث، شماره ۱۸