آیا واسطه فیض بودن امام زمان(عجل الله فرجه) در نعمت‎ها و در عالم وجود غیر از روایات، ریشه قرآنی هم دارد؟
در این‌باره به مباحثی می‌توان اشاره کرد:
شفاعت
یکی از معارفی که قرآن در آیات فراوان به آن اشاره می‌‎فرماید، شفاعت است. معنای شفیع، واسطه است. خداوند، میان خود و موجودات دیگر، شفیعان یا به اصطلاح واسطه‎هایی را قرار داده است. علامه طباطبایی‌ (رحمه الله)، در بیان معنای شفاعت می‌فرماید:

شفاعت، دو قسم است: تکوینی و تشریعی. شفاعت تکوینی، از تمام اسباب وجودی سر می‌‎زند و همه‎اسباب، نزد خداوند، شفیع هستند؛ چون، میان خدا و مسبب خود واسطه‎اند، اما شفاعت تشریعی که در دایره تکلیف و مجازات واقع است، خود، دو نوع است: شفاعت در دنیا و شفاعت در قیامت که باعث آمرزش گناهان و قرب به خدا می‌‎شود.
با توجه به این مطلب، آیاتی که در آن‌ها به شفاعت و سببیت اشاره شده است، واسطه فیض بودن را می‌‎رساند. البته این واسطه فیض بودن، شامل همه موجودات است که مصداق کامل آن، امامان (علیهم السلام) هستند؛ زیرا آنان، از نظر قدرت وجودی و قرب به خداوند، از همه موجودات بالا‌تر هستند؛ خداوند می‌‎فرماید:
«سپس بر تخت (قدرت) قرار گرفت، و به تدبیر کار (جهان) پرداخت؛ هیچ شفاعت کننده‌ای، جز با اذن او نیست».

همچنین:
«آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، از آن اوست: کیست که در نزد او، جز به فرمان او شفاعت کند؟ (بنابراین، شفاعتِ شفاعت کنندگان برای آن‌ها که شایسته شفاعتند از مالکیت او نمی‌کاهد)».
مرحوم علامه طباطبایی تصریح می‌‎فرماید که منظور از این دو آیه، شفاعت تکوینی است در ذیل آیه دوم در تفسیر عیاشی از امام صادق‌ (علیه السلام) نقل شده است که منظور از این شفیعان، ما هستیم، پس هر خیر و خوبی که به ما می‌‎رسد، با شفاعت و وساطت و سببیّت امامان است. وقتی دعا می‌‎کنیم، امامان، مریض ما را شفا می‌دهند؛ یعنی در حقیقت، آنان در عالَمِ تکوین تصرف می‌‎کنند و این بهبودی را از خداوند متعال می‌‎گیرند و این هم نوعی وساطت در فیض است. فرشتگان که در آیات فراونی، واسطه بین خداوند و موجودات دیگر معرفی شده‎اند، سجده بر انسان کامل می‌‎کنند و این خود، نشانه مقام بلند انسان کامل است. طبیعی است هر موجود قوی‎‌تر و نزدیک‎‌تر به خداوند، سبب و واسطه میان خدا و موجودات پایین‎‌تر است؛ پس انسان کامل، واسطه میان فرشتگان و خداوند است و این واسطه‎بودن،‌‌ همان واسطه بودن در وجود و فیض هستی است.

نورانیت

خداوند، می‌‎فرماید:
«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ؛ خداوند، نور آسمان‎‌ها و زمین است».
در تفسیر این آیه، مرحوم علامه طباطبایی می‌‎فرماید:
«ظهور اشیا به نور الهی، عین وجود یافتن آن‌ها است».
ادامه آیه می‌‎فرماید:
«مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَوهٍ…؛ «مثل نور خداوند همانند چراغ‎دانی است که…».
این آیه، ثابت می‌‎کند، نور خداوند، مَثَلی دارد و در روایت ذیل این آیه، مَثَل به اهل‌بیت (علیهم السلام) تطبیق داده شده است. ‌
نیز خداوند می‌‎فرماید:
«وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا‌؛ زمین به نور پروردگارش روشن شد».
در تفسیر این آیه، از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که «رب الارض»، یعنی امام الارض و منظور از «ربّ‌ها» در آیه، امام هر عصر است.

در زیارت جامعه کبیره نیز چنین آمده است:
«و اشرقت الارض بنورکم؛ زمین، به نور شما اهل‌بیت، روشن شد».
با توجّه به این موارد، می‌‎توان نتیجه گرفت خداوند، خالق و به وجود آورنده همه موجودات است؛ اما این فیضِ وجود، به اذن‎الله، توسط امامان، به ماسوی‌‎الله می‌‎رسد؛ همان‌گونه که ربوبیت حضرت حق نیز از طریق امامان (علیهم السلام)، تحقق می‌یابد.

منبع:پرسمان

پی‌نوشت‌ها
۱. ترجمه المیزان، ج ۱، ص ۲۶۰.
۲. «ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِیعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ»؛ یونس (۱۰): ۳.
۳. «لَّهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ»؛ بقره (۲): ۲۲۵.
۴. ترجمه المیزان، ج ۱، ص ۲۴۲.
۵. نور (۲۴): ۳۵.
۶. ترجمه المیزان، ج ۱۵، ص ۱۶۸.
۷. تفسیر قمی، ج ۲، ص ۱۰۲.
۸. زمر (۳۹): ۶۹.
۹. تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۵۳.