خداوند در سوره ی صاد آیه ی ۴۱ چنین می فرماید: «…حقیقتاً شیطان مرا خسته کرد و مرا مورد عذاب قرار داد». همچنین در آیات ۸۲ و ۸۳ این سوره چنین می گوید: «شیطان گفت به عظمتت قسم، همه آنها را گمراه خواهم ساخت به جزبندگان مخلَص شما». با توجه به این آیه شیطان نمی تواند بر بندگان مخلص تسلط داشته باشد. پس در خستگی حضرت ایّوب(ع) چطور می تواند شیطان تأثیر داشته باشد؟ و همچنین حضرت ایوب با این جمله «شیطان مرا مورد عذاب قرار داد» می خواهد چه بگوید؟

پاسخ اجمالی

در قرآن کریم می خوانیم: «و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامى که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است».[۱]

آیه ی شریفه خطاب به رسول اکرم(ص) و مبنى بر تسلّی خاطر او است از طریق یادآورى حوادثى که به ایّوب پیامبر(ع) رو آورده و در مقام تضرّع و زارى برآمده که بارالها! شیطان و نیرنگ هاى او مرا به رنج و سختى افکنده است. در این جا درد و ناگوارى که برای ایوب رخ داده، به نیرنگ شیطانى نسبت داده شده است، و از ساحت پروردگار درخواست ترحم و رفع مشکلات خود را می کند.

اما این دست اندازی هاى شیطان و مانند آن به جز آزار دادن انبیا اثرى دیگر ندارد، این گونه نیست که بر روح و نفوس مقدّس انبیا تسلّط پیدا کنند؛ چون دست اندازی و تسلّط شیطان در روح و باطن انبیا به جهت عصمت آنان محال است و هرگز صفاى روح و روان آنان در معرض تأثیرات کدورت و تیرگى الهامات شیطانى قرار نمی گیرد،[۲] ولی اگر سایر شئون طبیعی و عادی آنان مانند علایق به فرزندان در معرض ضرر و خطر قرار بگیرد، مانعى ندارد، بلکه مقتضاى آزمایش الاهی و نیز طبیعت بشری است، چنانچه مصلحت اقتضا کند، خداوند وسایل رنج و اندوه و مشقت رسول را فراهم می سازد تا نیروى صبر و رضا و تسلیم پیامبر مورد آزمایش قرار گیرد.[۳]

به علاوه، مقصود از «مسّ شیطان به نُصب و عذاب» این است که: حضرت ایّوب(ع) می خواهد «نُصب» و «عذاب» را به نحوى به شیطان نسبت دهد و بگوید که شیطان در این گرفتاری هاى من مؤثر و دخیل بوده است.[۴]

بنابر این، مقصود از آیه ی مورد بحث، تسلّط شیطان بر روح انبیا نیست تا منافات با آیاتی داشته باشد که عصمت انبیا را ثابت می کند و یا آیاتی که تصریح دارند شیطان نمی تواند بندگان مخلَص خدا را گمراه کند.[۵]

همچنین از این آیه ی شریفه مقام والاى ایّوب(ع) در پیشگاه خدا به عنوان «عبدَنا» (بنده ی ما) به خوبى استفاده مى‏شود.[۶]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «وَ اذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادى‏ رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذاب»؛ ص، ۴۱٫

[۲]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۸۰، و ج ۱۷، ص ۲۰۹ و ۲۱۰، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۳]. ر.ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۹، ص ۲۹۶، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش؛ حسینى همدانى، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج ۱۴، ص ۱۳۳ و ۱۳۴، کتابفروشى لطفى، تهران، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

[۴]. المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۷، ص ۲۰۹٫

[۵]. ر.ک: نمایه های «مخلصین و نحوه مبارزه آنها با شیطان»، سؤال ۱۲۷۳۰؛ «توانایى شیطان و جن»، سؤال ۱۳۸؛«پیامبران و شیطان»، سؤال ۴۱۰۰.

[۶]. تفسیر نمونه، ج ۱۹، ص ۲۹۴٫