در کتاب «مجمع البیان» نوشته شده است که؛ به عنوان نمونه درباره سوره قیامت، قاریان کوفی آیات این سوره را ۴۰ دانسته اند ولی قاریان دیگر ۳۹ آیه دانسته اند. این تفاوت  در تعداد آیات از کجا به وجود آمده است؟

پاسخ اجمالی

درباره شماره آیات قرآن مجید اقوال مختلفی نقل شده است؛ مانند این که برخى گفته اند مجموع آیات قرآن بیش از شش هزار آیه است،[۱] ولی عدد صحیح آیات، طبق روایت کوفی ها که صحیح ترین روایات است، ۶۲۳۶ آیه می باشد[۲] که ابو عبد الرحمن سلمى از حضرت على(ع) نقل کرده است.[۳] اما دلایلی وجود دارد که منجر به برخی اختلافات در تعداد آیات شده است که از آن جمله می توان به عوامل زیر اشاره کرد:
۱ – پیامبر اکرم(ص)، گاهى به علت پیوستگى مطلب‏، آیه را بدون وقفه می خواند و به آیه دیگر وصل می فرمود و یا به علت تمام شدن یک مطلب‏ در وسط آیه توقف می کرد؛ در نتیجه، این توهّم پیش می آمد که آیه تمام شده است و یا بالعکس. این امر، باعث اختلاف روایات در شماره‏ آیات‏ قرآن شده است؛ به همین جهت، نظر صحیح در مورد شماره‏ آیات‏، به صحت و استوارى روایت آن بستگى دارد.[۴]
۲ – در مصاحف مختلفى که عثمان به اطراف فرستاد هیچ گونه علامتى به کار نرفته بود و در شهرهاى مختلف به قرائت هاى مختلف اتکاء می شد و آن اختلاف قبلى در مصاحف به این جا نیز رخنه کرد.[۵]
سیوطى در اتقان گفته است: «مسلمانان اجماع دارند قرآن داراى شش هزار آیه است. آن گاه در رقمى که افزون بر این عدد است اختلاف کرده اند». وی می گوید: «سبب اختلاف در عدد آیات این است که پیامبر(ص) بر سر هر آیه اى که می رسید از خواندن باز می ایستاد تا جبرئیل جاى آن را مشخّص کند و هنگامى که محلّ آن را [به وسیله جبرئیل که به او ابلاغ می کرد] می فهمید آن را براى تمام کردن وصل می کرد به آیه قبل، در آن هنگام شنونده گمان می کرد فاصله اى در بین نیست».[۶]
طبرسى در فنّ اوّل از دیباچه تفسیر مجمع البیان در تعداد آیات قرآن و سود شناختن آن می گوید: «باید دانست رقمى را که اهل کوفه در شماره آیات گفته اند صحیح تر از اعدادى است که دیگران گفته اند و زنجیره سندش برترى دارد؛ چون آنان از امیرالمؤمنین على ابن ابی طالب(ع) گرفته اند».[۷]
امروز تقریباً بیشتر آیات قرآنى از نظر شماره به طریق کوفیان است که ابو عبد الرحمن سلمى از امام على(ع) نقل کرده است.[۸]
گفتنی است؛ سوره قیامت در مکّه نازل شده و قاریان کوفه که در رأس آنان امیر المؤمنین علىّ بن ابی طالب(ع) است، عدد آیات این سوره را ۴۰ و دیگران ۳۹ دانسته‏اند. قرّاء کوفه در آیه «لِتَعْجَلَ بِهِ»[۹] اختلاف کرده‏اند.[۱۰]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. درباره آگاهی از این اقوال ر.ک: سیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ‏۱، ص ۲۳۳ – ۲۳۴، بیروت، دار الکتاب العربى‏، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق؛ میر محمدى زرندى،‏ سید ابو الفضل، بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، ص ۹۶ – ۹۷، قم، مؤسسه النشر الاسلامى‏، چاپ اوّل‏، ۱۴۲۰ق.

[۲]. سخاوى‏، على بن محمد بن عبد الصمد، جمال القراء و کمال الإقراء، ج ‏۲، ص ۵۶۰، بیروت، مؤسسه الکتب الثقافیه،‏ چاپ اوّل‏، ۱۴۱۹ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۱۰، ص ۶۱۴، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص ۵۷۰، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم‏، ۱۳۶۹ش.

[۳]. الإتقان فی علوم القرآن، ج ‏۱، ص ۲۳۴ – ۲۳۵؛ حسینى جلالى‏، محمد حسین، دراسه حول القرآن الکریم، ص ۴۷، بیروت، مؤسسه الاعلمى، ‏ چاپ اوّل‏، ۱۴۲۲ق.

[۴]. ر. ک: حجتى، محمد باقر، تاریخ قرآن کریم، ص ۶۶ – ۷۲ و ۸۱ – ۸۲، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ ششم‏، ۱۳۷۲ش.

[۵]. تاریخ قرآن، ص ۵۷۰؛ عظیم زاده، فائزه، رضى، بى بى سادات، پویازاده‏، اعظم، نگرشى نوین بر تاریخ و علوم قرآنى، ص ۳۹، تهران، بنیاد قرآن‏، چاپ اوّل‏، ۱۳۸۰ش.

[۶]. الاتقان فی علوم القرآن، ج ‏۱، ص ۲۳۳٫

[۷]. مترجمان، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق، ستوده، رضا، ج ‏۱، ص ۱۵، تهران، فراهانی، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.

[۸]. نگرشى نوین بر تاریخ و علوم قرآنى، ص ۳۹٫

[۹]. قیامت، ۱۶٫

[۱۰]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۱۰، ص ۵۹۴، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.