در صدر اسلام و دوران حکومت پیامبر اسلام(ص)؛ اداره امور بیت‌المال از ناحیه آن‌حضرت محدود به ۱۰ سال بود، و از طرفی در آن دوران، در «عمل» نه امکان شناسایی همه واجدین شرایطِ دریافت از بیت‌المال وجود داشت، و نه امکان جمع‌آوری همه اموال، و نه امکان پرداخت به همه واجدین شرایط در دورترین نقاط قلمروی پهناور اسلام. اینها محدودیت‌هایی بود که هم منابع تأمین کننده بیت‌المال و هم مصارف آن محدود به شهر مدینه و اطراف آن باشد، ولی با این وجود؛ شیوه آن‌حضرت در گردآوری، حفظ و نگهداری، تقسیم و مصرف بیت‌المال قانون عدل و انصاف بوده است؛ چنان‌که امام صادق(ع) می‌فرماید: «رسول خدا(ص) زکات روستاییان را میان روستاییان، و زکات شهر نشینان را میان شهر نشینان تقسیم می‌کرد».[۱]
پس از پیامبر اسلام(ص)؛ امام علی(ع) نیز در تقسیم غنیمت‌ها و سایر اموال بیت‌المال، قانون عدل و انصاف را رعایت می‌کردند و مردم مکانی را به مردم مکان دیگر ترجیح نمی‌دادند، و علاوه بر مدینه، شهرهای دیگر را هم از اموال بیت‌المال سهیم می‌کردند؛ چنان‌که این بخش از عهدنامه امام علی(ع) به مالک اشتر به وضوح گویای آن است که تنها گرفتن مالیات از مردم ساکن در نقاط غیر پایتخت مورد نظر ایشان نبوده، بلکه توجه به آبادسازی همان مناطقی که مالیات از آن‌جا گردآوری شده بود به عنوان اولویتی مهم‌تر به شمار آمده بود: «باید بیش از آن‌که درباره گردآورى مالیات می‌اندیشى، در فکر آبادىِ زمین باشى؛ زیرا مالیات جز از طریق آبادى زمین به دست نیاید؛ و هر کس بدون آباد کردن زمین مالیات طلب کند، شهرها را ویران و بندگان را هلاک سازد».[۲]

با این وجود، با توجه به حضور حضرتشان در پایتخت، تقسیم عادلانه ثروت بیشتر به چشم آمده و گزارش می‌شد:
۱ – به هنگام تقسیم اموال، دو زن نزد على(ع) آمدند، یکى عرب و دیگرى از غیر عرب. امام به هر یک، بیست و پنج درهم و پیمانه‌اى خوراک داد. زن عرب گفت: «اى امیرالمؤمنین! من زنى عرب هستم و او غیر عرب!» على(ع) فرمود: «به خدا سوگند! من در این غنایم، براى فرزندان اسماعیل حقّى بیش از فرزندان اسحاق نمی‌بینم».[۳]
۲ – فَضاله بن عبدالملک از کریمه طابیّه دختر همّام چنین نقل می‌کند: «در کوفه، على(ع) میان ما قرمزدانه تقسیم می‌کرد». فضاله می‌گوید: «این را نشانه دادگرىِ حضرت على دانسته‌ایم».[۴]
۳ – امام على(ع) فرمود: «[در دوران حکومت من‏] هیچ‌کس در کوفه شب را به روز نمی‌رسانَد، مگر این‌که زندگى آسوده‌اى دارد. فروپایه‌ترینِ مردم نان گندم می‌خورَد، سایبانى دارد، و آب گوارا می‌نوشد».[۵]

 منبع: اسلام کوئست

[۱]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏۳، ص ۵۵۴، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۲]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص ۴۳۶، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

[۳]. ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات (الإستنفار و الغارات)، ج ‏۱، ص ۴۶، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق؛ ر. ک: بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج ‏۲، ص ۱۴۱، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

[۴]. «کَانَ عَلِیٌّ یَقْسِمُ فِینَا الْوَرْسَ بِالْکُوفَهِ، قَالَ فَضَالَهُ: حَمَلْنَاهُ عَلَى الْعَدْلِ مِنْهُ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ»؛ شیبانی، أحمد بن محمد بن حنبل، فضائل الصحابه، ج ۱، ص ۵۴۷، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۴۰۳ق؛ محب الدین طبری‏، أحمد بن عبد الله‏، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی(ع)، ج ‏۱، ص ۵۰۴، قم، مؤسسه دار الکتاب الإسلامی‏، چاپ اوّل‏، ۱۴۲۸ق‏.

[۵]. فضائل الصحابه، ج ۱، ص ۵۳۱٫