«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ»

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ * رَبِّ اشْرَحْ لی‏ صَدْری * وَ یَسِّرْ لی‏ أَمْریَ * وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی‏‏ * یَفْقَهُوا قَوْلی‏».[۱]

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ الصّلَاهُ عَلَی سَیِّدِ الأَنْبِیَاءِ أَبِی الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْمَعْصومِینَ سِیَّمَا الْحُجَّه بَقِیَّهِ اللهِ فِی الْعَالَمِینَ أَرْوَاحُنَا وَ أرْواحُ مَنْ سِوَاهُ فِدَاهُ وَ اللَّعْنُ عَلَی أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعِینَ إِلَی یَوْمِ الدِّینِ‏».

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ ‏* إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَهِ الْقَدْرِ * وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَهُ الْقَدْرِ * لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ * تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ * سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ».

 نکاتی در مورد شب قدر

چند نکته راجع به نماز لیله القدر به محضر شما تقدیم می‌داریم؛ قرآن شریف در این سوره‌ی مبارکه‌ی «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» نکاتی را راجع به لیله القدر مطرح فرموده است. یکی انزال قرآن در شب قدر است. شب قدر ظرفیت قرآن را در مقام بساطت خود دارد. آنچه را که در ۲۳ سال نجومی نازل شده است وقتی این تفصیل به اجمال برمی گردد این تدریج به بساطت تبدیل می‌شود، شب قدر می‌شود. شب قدر روزنه‌ی عالم امر است. لذا خدای متعال کار ۲۳ سال را -در مسیر نورانیّت قرآن- یک شب، در شب قدر بر قلب پیغمبر مستقر فرمود. این آیات بعدی که «لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» اگر کسی موفّق باشد ۸۳ سال عمر تؤام با تکلیف داشته باشد -تمام اوقات خود را هم بندگی بکند و آن را در یک کفه بگذارند و موقعیت شب قدر که در این شب انسان بتواند از حجاب‌های ظلمانی گناه و تعلّقات و عالم کثرت عبور بکند- آنچه در ۸۳ سال عمر طبیعی به دست می‌آورد در این یک شب خدا به او می‌دهد.

فضیلت نماز شب قدر

«لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» لذا نمازی که امشب خوانده می‌شود، برابر نمازی است که در ۸۳ سال خوانده می‌شود. صدقه‌ای که امشب -یعنی در شب قدر- داده می‌شود… امشب یک درهم صدقه، ده هزار تومان صدقه، برابر با ۸۳ سال برای انسان حاصل دارد.

اهمّیّت تفکّر در شب قدر

 فکری که امشب انسان نسبت به گذشته‌ی خود، آینده‌ی خود، نسبت به خود، نسبت به مرگ خود، دارد، فکر جزء عبادت‌های برتر است. جذبه‌ی‌ فکر شب قدر باید آن‌چنان باشد که اگر انسان ۸۳ سال عبادت فکری مثل حضرت ابی‌ذر داشته باشد که «أَکْثَرَ عِبَادَهِ أَبِی ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ التَّفَکُّرُ»[۲]. خدا به ما هم توفیق بدهد، شما هم امشب شروع به فکر کردن بکنید. یک مقدار به گذشته برگردید، ببینید عمر خود را چه کار کردید. جوانی کجا رفته است. الآن حضرت عزرائیل بیاید ببرد، چه داریم. اگر همین الآن محکمه‌ی عدل الهی باشد بخواهیم جواب بدهیم، برای کارهای خود چه جوابی داریم. امشب شب جهش است، شب حرکت جهشی است، حرکت عالم امری است. آنچه خوبان همه دارند تو تنها داری.

آنچه عبادت‌های مختلف در ۸۳ می‌تواند به شما بدهد، خدای متعال همه‌ی آن‌ها را امشب یک‌جا به شما می‌دهد. اشراف عالم امر به عالم خلق یک چنین اشرافی است. بنا باشد کسی را، بیماری سرطان دارد، معالجه بکنند که بعضی بیماران سرطانی هم در مجلس ما حضور دارند، روز گذشته هم در امامزاده صالح مریضی را با قرار قبلی آورده بودند. دختر جوان مبتلا به سرطان که انسان وقتی به یاد می‌آورد به حال پدر و مادر این رقّت می‌کند. آن‌جا آورده بودند که ما از دل‌های شکسته کمک بگیریم و شفای ایشان را بخواهیم. خوب بیمار سرطانی خیلی مشکلات دارد. این درمان‌های شیمیایی پوست بدن را چه کار می‌کند، موها را می‌ریزد، آدم را بیچاره می‌کند. امّا اگر شفای عالم امری باشد، کسی را پشت پنجره فولاد ببرند، منتظر باشد دیگر ریختن مو هم نمی‌خواهد، امام رضا یک نگاه می‌کند کار تمام می‌شود.

شب قدر، شب بخشش گناهان

شب قدر یک چنین شبی است. آدم می‌خواهد گناهان خود را به طور طبیعی پاک بکند، به این سادگی اثر گناه محو نمی‌شود. امّا شب قدر بنا است یک کسی ما را نگاه بکند.

آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند                    آیا بود که گوشه‌ی چشمی به ما کنند.

لذا جبرئیل می‌آید و در مکّه پرچم می‌زند، ملائکه برای پاکسازی دل‌ها آمدند. خدای متعال نیروهای غیبی را مأمور کرده است که امشب ما را پاک بکنند. همه بسیج شدند که ما برویم با خدای آشتی بکنیم، بگویی آمدم. در روایت دارد که «مَنْ أَدْرَکَ لَیْلَهَ الْقَدْرِ فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ» کسی که شب قدر را درک بکند و بخشیده نشود -حالا اگر نفرین باشد که بسیار عجیب است- «فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ» خدا او را دور بکند. معلوم می‌شود خیلی خراب است. معلوم می‌شود دیگر مسخ شده است، اصلاً زمینه‌ای برای مغفرت در او نبوده است. شب قدر آمده باشد و آدم پاکیزه نشود، گناه او بخشیده نشود.

داشتن شرایط برای پذیرش توبه

اجمالاً توبه‌ی هر گناهی یک شرایطی دارد که امیر المؤمنین (علیه السّلام) در نهج البلاغه در مقابل کسی که گفت: استغفرالله. حضرت فرمودند: مادرت به عزای تو بنشیند این کلمه‌ی علیّیّن است، مگر به همین سادگی است. استغفار شش شرط دارد. تمام کارهایی که در این عالم یا عالم علل و اسباب است، باید علّت هر معلولی را پیدا کرد و اگر علّت بیماری را پیدا کردیم آن را از بین بردیم، بیماری هم برطرف می‌شود. امّا شب قدر شب استثنایی است، خدای متعال بار عام داده است «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ» تمام نیروهای غیبی به مأموریت الهی آمدند که به داد بشر برسند. این‌ها جنود الهی هستند. فرمانده‌ی کلّ جنود کسی است که خود او صاحب امر است، از عالم امر عنایاتی به او است. در کرسی کن فیکون نشسته است، نگاه او مثل نگاه جدش حضرت ابی عبدالله بن الحسین است.

عنایت امام حسین به جناب زهیر

اگر حری، اگر جناب زهیری که عاقّ امام زمان خود شده بود -در جنگ صفین به جنگ امیر المؤمنین آمده بود- بنا بود به طور طبیعی توبه بکند مگر به این سادگی یک چنین گناهی قابل بخشش بود؟ امّا وقتی امام حسین او را طلب کرد، این عنایت عالم امری بود. معلوم نیست جزوهای خوانده باشد، امام حسین برای او سخنرانی کرده باشد یا او را یک ساعت معطّل کرده باشد، چیزهایی در گوش او گفته باشد این‌طور نبود. بلکه سیّد الشّهداء یک نگاهی به او کرد. وقتی از خیمه‌ی امام حسین بیرون آمد هر کسی زهیر را دید، گفت این دیگر آن آدم قبلی نیست، این عوض شده است. امشب، شب نظر است. امام زمان عین الله ناظره است. «وَ انْظُرْ إِلَیْنَا نَظْرَهً رَحِیمَهً نَسْتَکْمِلُ بِهَا الْکَرَامَهَ عِنْدَکَ»[۳] یک نگاهی که برای ما استکمال پیش بیاید. ما عمر باخته هستیم، ما جوانی آب کرده‌ هستی، ما عمر سوزانده هستیم، ما آلوده هستیم. حر به حضرت سیّد الشّهداء عرض کرد: «قَد کَانَ مِنِّی مَا کَان». شد دیگر، دیگر از من کاری ساخته نیست ولی شما اکسیر عالم هستی. «هَلْ لِی مِنْ تَوْبَهٍ»[۴] حسین به من هم نگاه می‌کنی؟ یابن الحسن «هَلْ لِی مِنْ تَوْبَهٍ» بنا است به ما هم عنایتی بشود؟ این آن رمزی بود که در این محفل به دل‌های مبارک شما تقدیم شد.

روایاتی در مورد فیض شب قدر

لکن روایاتی برای بردن حظّی از فیوضات شب قدر. چند چیز را از روایات نبوی و حضرت علیّ بن الحسین علیه السّلام و امامان دیگر گفته‌اند؛ یکی این است که حضرت رسول از عرفات که به منا تشریف فرما شدند آن‌جا از حقیقت شب قدر پرسیدند. حضرت فرمودند: نه این است ‌که من نمی‌دانم، به شما نمی‌گویم ولی اگر کسی ماه رمضان را روزه بگیرد «وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ»[۵] در دعای چهل و چهارم صحیفه‌ی سجّادیّه هم حضرت سجّاد (علیه السّلام) فرمودند: «شَهْرَ الصِّیَامِ … وَ شَهْرَ التَّمْحِیصِ، وَ شَهْرَ الْقِیَامِ»[۶] این اوصاف ماه مبارک رمضان است که این ماه، ماه روزه است و ماه قیام است. ماه قیام است «قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلیلاً * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلیلاً»[۷] شما در ماه‌های دیگر که زیاد توفیق درک سحر را پیدا نمی‌کنید یا این مقدار بیداری ندارید ولی این ماه، ماهی است که خدای متعال دارد از شما پذیرایی می‌کند به طور طبیعی سحرها بلند می‌شوید و سحر وقت درمان است. «وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ‏»[۸] همین ساعات، ساعات بخشش است. ساعات پناهندگی به پناه بی‌پناه است. «غِیَاثُ الْمُسْتَغِیثِین‏» در این وقت می‌پذیرد.

مواظبت بر نماز در ماه رمضان

 «وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلَهٍ وَ وَاظَبَ عَلَى صَلَاتِهِ»[۹] مواظبت بر نمازها در ماه مبارک رمضان. تأکید می‌کند نمازهای غیر رمضان را هم در مرز خود مورد حفاظت قرار می‌دهد. نماز پناهگاه است. در ماه مبارک رمضان باید نماز شما جان بگیرد. نماز باید اوّل وقت خوانده شود. نماز باید با حضور قلب خوانده شود. نماز باید در زندگی حلال خوانده شود، با غذای پاک خوانده شود. «وَ وَاظَبَ» مواظبت بر نماز. «وَ هَجَرَ إِلَى جُمُعَتِهِ» در ماه مبارک رمضان نباید نماز جمعه را فراموش کرد و روز عید هم در نماز عید شرکت کرد. فرمود کسی این‌ها را رعایت بکند روزه‌دار باشد، نمازهای رمضان او نماز باشد. به جماعت باشد، اهل نماز جمعه باشد، اهل نماز عید باشد «أَدْرَکَ لَیْلَهَ الْقَدْرِ» شب قدر را درک می‌کند.

فضیلت صدقه دادن در ماه مبارک رمضان

 روایت از حضرت علیّ بن الحسین است که «کَانَ عَلیّ بن الحُسین (علیه السّلام) یُصَدِّقُ کُلُ یَومٍ بِدرهَمٍ» حضرت هر روز ماه رمضان صدقه می‌دادند، می‌فرمودند شاید شب قدر را درک بکنم. معلوم می‌شود یکی از کلیدهایی که درِ شب قدر را به روی انسان باز می‌کند، رسیدگی به فقرا است، رسیدگی به مستمندان است. لذا امشب اگر در نزد خود پولی دارید، صدقه بدهید. همین الآن بنده امشب هم برای حزب الله لبنان نیّت کردم، هم برای سلامتی امام زمان، هم برای سلامتی حضرت آقا، هم برای نجات مظلومین یمن و این‌ها برای هر کدام از این‌ها نیّت کردم یک پولی را کنار گذاشتم. یکی هم برای والدین خود نیّت کردم، یکی هم برای خودم. صدقه‌ی امشب به اندازه‌ی ۸۳ سال صدقه است. نماز آن هم همین‌طور است. سجده‌ی آن هم همین‌طور است. اشک آن هم همین‌طور است. توسّل آن هم همین‌طور است. یا زهرا گفتن آن هم همین‌طور است. شب پذیرایی خدا است، سفره‌ی مخصوص است. قدر بدانید. این‌ها عواملی که کمک می‌کند آدم شب قدر را درک بکند.

دستور العمل آیت الله بهجت برای درک شب قدر

مرحوم آیت الله آقای بهجت یک نسخه‌ای داشتند که اگر کسی از اوّل رمضان تا شب بیست و سوم هر شب هزار تا «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» بخواند، حقیقت شب قدر را با همان حالت بساطت و عالم امری آن که نزول ملائکه به محضر امام زمان است درک می‌کند. در روایت هم دارد که اگر کسی هر شب ماه مبارک رمضان صد بار سوره‌ی مبارک دخان را بخواند، شب قدر را درک می‌کند. حالا ما این کار‌ها را نکردیم چه کار بکنیم؟

«وَ أَنَّ الرَّاحِلَ إِلَیْکَ قَرِیبُ الْمَسَافَهِ»[۱۰] مرحوم سیّد بن طاووس در اقبال در همین مراقبات رمضان دارد بر این‌که این سفر، سفر مهمّی است باید در پناه کسی این سفر را ببروید. به ائمّه‌ی اطهار پناهنده بشوید خود را وصل بکنید. حقیقت شب قدر حضرت صدّیقه‌ی طاهراست و مجری آن هم امام زمان (ارواحنا فداه) است. امشب شب ضربت خوردن حضرت امیر (علیه الصّلاه و السّلام) است.

[۱]– سوره‌ی طه، آیه ۲۵ تا ۲۸٫

[۲]– وسائل الشیعه، ج ‏۱۵، ص ۱۹۷٫

[۳]– بحار الأنوار، ج ‏۹۹، ص ۱۱۰٫

[۴]– بحار الأنوار، ج ‏۴۴، ص ۳۱۹٫

[۵]– الکافی، ج ‏۴، ص ۸۷٫

[۶]– الصحیفه السّجادیّه، ص ۱۸۶٫

[۷]– سوره‌ی مزمّل، آیات ۲ و ۳٫

[۸]– سوره‌ی ذاریات، آیه ۱۸٫

[۹]– من لا یحضره الفقیه، ج ‏۲، ص ۹۷٫

[۱۰]– إقبال الأعمال، ج ‏۱، ص ۶۸٫