یکى از عوامل مهم، ایجاد حضور قلب در نماز، داشتن حالت فروتنى و درک هیبت پروردگار است. درک «هیبت»، حالتى است که از شناخت قدرت و حاکمیت و نفوذ اراده خدا در مورد انسان و هر چه شناخت انسان درباره خدا بیشتر شود، فروتنى او بیشتر مى گردد.[۱] از این رو باید میان خشیت و فروتنى که از آگاهى برخاسته است با ترس که بیشتر در ناآگاهى و ناتوانى ریشه دارد، تفاوت اساسى وجود دارد و آنچه نکوهش شده، ترس و ضعف است اما خشیت و فروتنى به جهت حفظ احترام و رعایت حریم الهى بسیار پسندیده است.

رسول خدا (صلی الله علیه وآله)  در حال نماز، جذبه و التهاب عجیبى داشت و آن قدر گریه مى کرد و اشک مى ریخت که آن گاه سر به سجده مى گذاشت زمین از اشک او خیس مى گردید.[۲]

رسول خدا (صلی الله علیه وآله)  مى فرمود: «دخترم فاطمه علیهاالسلام سیده زنان عالم از اولین و آخرینشان است… هرگاه در محرابش در برابر پرورگار خود به نماز مى ایستد، نورش براى فرشتگان آسمان آن چنان مى درخشد مانند  ستارگان براى اهل زمین؛ و خداوند عزّ و جلّ به فرشتگان مى فرماید: اى فرشتگانم! به «فاطمه» بنگرید که در برابر من ایستاده و از ترس من، بدنش مى لرزد و با تمام وجود به عبادتم برخاسته است. من شما را گواه مى گیرم که شیعیانش را از دوزخ در امان نگاه دارم».[۳]

هنگامى که امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام)  به نماز مى ایستادند، رنگ صورتشان تغییر مى کرد و مثل اینکه این دو بزرگوار با کسى که با چشم او را مى بینند، مناجات مى کردند.[۴]

درباره عارف وارسته میرزا جواد آقا تهرانى آمده است: «وقتى نماز مى خواند آثار حضور قلب در حالات و سیماى ایشان مشهود و معلوم بود؛ وقتى سوره حمد را قرائت مى کرد، در هنگام اداى بعضى از جملات، صداى ایشان تغییر مى نمود. وقتى به جمله «ایاک نعبد و ایاک نستعین» مى رسید، آن را با صدایى حزین و ندبه کنان مى خواند و لرزه و رعشه اى در دست و بدنشان مى افتاد که کاملاً محسوس بود.

سراسر این نوع فروتنى ها و خشیت ها، زیبایى و لذّت است و آرامش و حضور قلب به انسان مى بخشد. اى کاش، مى دانستیم اولیاى خدا چه بهره هایى از نماز مى برند؛ برخى از بزرگان مى فرمودند: اگر پادشاهان دنیا مى دانستند نماز خواندن چه لذتى دارد، دست از سلطنت مى کشیدند و به نماز روى مى آورند (از این لحن و سخن بر مى آید که خودشان  به این درجه از معرفت دست یافته بودند).

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:رحیم کارگر/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – ر.ک: فیض کاشانى، حقایق، ص ۴۴۳٫

[۲] – تفسیر منهج الصادقین، ج ۲، ص ۴۱۰٫

[۳] – بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۷۲٫

[۴] – همان، ج ۸۴، ص ۲۴۸٫