نماز به هیچ وجه با یوگا قابل قیاس نیست؛ زیرا یوگا تنها نوعى ورزش همراه با تمرکز است و از آثار معنوى، فرهنگى و تربیتى و ارتباط با مبدأ هستى کاملاً تهى است. در حالى که نماز به تعبیر عرفا، مکتب جامع است؛ یعنى، جامع ترین و کامل ترین راه پرواز از جهان ماده و پیوستن به معبود و  معشوق حقیقى است. هر یک از شروط، اجزا، اقوال و افعال نماز، داراى معانى و اسرارى عظیم و دربردارنده اصول تربیتى و پیام آور فرهنگى خاص هستند که هیچ یک از آنان در یوگا وجود ندارد. به نظر مى رسد آنچه باعث این مقایسه نادرست شده دو چیز است:

۱ – اینکه غالباً نمازهاى ما حقیقى و با حضور قلب و آداب باطنى نیست و چون به ژرفاى نماز راه نیافته و نماز در سویداى دل ما رسوخ نکرده است، با حرکات دیگرى که با نگرش سطحى مشابه مى نماید، یکسان انگاشته مى شود.

۲ – بى توجهى به اسرار و روح نماز و تعالیم و پیامدهاى معنوى، تربیتى، روحانى، دنیوى و اخروى هر یک از اجزا و شرایط آن.

آرامش معنوى در نماز :

همان طور که جسم انسان براى ادامه زندگى و انجام وظایف خود، نیاز به مواد غذایى و انرژى دارد؛ روح انسان نیز براى آرامش و نشاط و فعالیت خود؛ نیاز به معنویت دارد که در پرتو آن، از آرامش کامل برخودار باشد.

در میان عبادت ها نماز و نیایش با خدا، بهترین، مفیدترین و آسان ترین غذاى روح معرفى شده است که انسان با اقامه نماز و ارتباط مستقیم با خدا، از یک آرامش روحى کامل برخودار بوده و هیچ گونه اضطراب و ترس و غمى نخواهد داشت. خداوند در قرآن کریم مى فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَهَ وَآتَوُاْ الزَّکَاهَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ»؛[۱] «کسانى که ایمان آورده و کارهاى خوب انجام دادند و نماز را بر پا داشتند و زکات را پرداختند؛ اجر و مزدشان با خداست و ترسى ندارند و غمگین نمى شوند».

چون نماز سر مشق پاکى، معراج و نور مومن، صفاى باطن، کلید تمامى خوبى ها، شست و شوى دل، سرچشمه پاکى و کمال، رشته الفت بین بندگان و خدا است. خداوند مى فرماید:«اَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکرى»؛[۲] «نماز را بپا دار تا به یاد من باشى». «وَلذِکْرُ اللهِ أکْبَر»؛[۳] «نماز بزرگ ترین ذکر الهى است».

اینکه نماز را برترین مصداق «ذکر» یاد کرده، شاید بدین جهت باشد که در حال قیام به نماز، نفس آدمى در اثر توجّه به مبدأ اعلا و خالق یکتا، از اضطراب درونى دور شده و سختى ها و ناملایمات را از یاد مى برد و شاید وجه کمک گرفتن از نماز در آیه «واسْتَعینُوا بِالصَّبْر و الصَّلاهِ»؛[۴] «از صبر و نماز استعانت بجویید»، همین باشد.

آیه ۹۱ سوره مائده مى فرماید: «شیطان مى خواهد در میان شما به وسیله شراب و قمار عداوت ایجاد کند و شما را از ذکر خدا و نماز بازدارد آیا خوددارى خواهید کرد». در تفسیر این آیه گفته شده که: «به این دلیل خداوند در این آیه، نماز را جداى از ذکر خدا اسم برد ـ با توجّه به اینکه نماز هم ذکر خداست ـ که نماز فرد کامل، از ذکر الهى است و خداوند اهتمام بیشترى به امر آن دارد و در روایت صحیح هم وارد شده که: «نماز پایه و ستون دین است».[۵]

انسان غرق در افکار و ذهنیت هاى روزمره، در فراز و نشیب زندگى و به دنبال تأمین معاش، به ناچار برخوردهاى زیادى را تحمل مى کند تا امنیت و آرامش را در زندگى برقرار نماید. آن قدر اضطراب و نگرانى او را تحت الشعاع قرار مى دهد که نمى تواند لحظه اى آرامش واقعى را تجربه کند و صداى روح بخش و جان فزاى اذان، او را به میهمانى سفره کرامت و بخشش حق تعالى دعوت مى کند.

وضو مى گیرد و خود را پاک و طاهر، آماده ملاقات مى کند. بدن را از آلودگى ها پاک مى سازد تا آماده شود جان و روح را از بدى ها بزداید. رو به سوى خدا مى آورد، لحظات زیبا و آرامش بخشى که افتخار هم صحبتى با رب الارباب را به دست آورده که بزرگ ترین افتخار است.

مى تواند راز دل به محبوبى بگوید که وعده اجابت داده است. فقط دلى سرشار از پاکى و صفا لازم است و ایمان و عمل صالح که زمینه ساز پذیرا شدن نیاز است. وقتى که زمزمه مى کند «اهدنا الصراط المستقیم»  هدایت را فقط از او مى خواهد و هنگامى که سر بر آستان پاک حضرت حق خم مى کند، به ضعف خود در برابر عظمت و جلال الله اعتراف مى کند.

اوج اتصال، نهایت عشق و پرواز در ملکوت را در این لحظات عرفانى تجربه مى کند که زیباترین لحظه هاى زندگى است.

براى رسیدن به آرامش واقعى و یاد خدا و دورى از تمرکز بدون معنویت، برنامه زیر بسیار مؤثر است:

۱ – مراقبه و محاسبه: در آغاز هر کارى، کمى مکث کنید که اگر واجب است حتماً انجام دهید و اگر حرام است، حتماً ترک کنید و چنانچه حرام نبود، در انجام و ترک آن مختارید. این سه چیز را قبل از انجام هر کارى مشخص کنید؛ سپس انجام دهید. اصل این توجّه و مراقبه باعث مى شود انسان به حرام نیفتد و واجبى از او ترک نشود. همچنین از غفلت شبانه روزى بگریزد و دائماً نفس را به کنترل خود درآورد.

حضرت على (علیه السلام)  مى فرماید: «اِن هذه النَّفْس لَأمّارَه بِالسُوء فَمَن اَهْمَلها، جَمحت بِه الى المَآثم»؛[۶] «همانا این نفس پیوسته به بدى و زشتى امر مى کند؛ پس هر کس آن را مهمل به حال خود واگذارد؛ [او انسان را رها نمى کند و] او انسان را به سمت گناهان مى کشاند». بنابراین مراقبه و محاسبه را باید جدى گرفت که از اساسى ترین دستورات اخلاقى و سازنده است.

۲ – نماز اول وقت: اگر کار مهمى با نماز اول وقت در تعارض نباشد، نماز  اول وقت را ترک نکنید. امامان و بزرگان ما نماز اول وقت را اکیداً سفارش کرده اند. امام صادق (علیه السلام)  مى فرماید: «براى هر نمازى دو وقت است: اول وقت و آخر وقت. پس اول وقت برتر و با فضیلت تر است و براى کسى که نشاید که آخر وقت، را وقت (نماز) اتخاذ کند؛ مگر از روى علتى و آخر وقت فقط براى شخص بیمار و ناتوان و کسى است که داراى عذرى مى باشد و اول وقت خشنودى خدا را دربر دارد؛ ولى آخر وقت عفو خدا را».[۷]

۳ – انجام مستحبات نشاط آور: از میان مستحبات ـ از نمازهاى نافله گرفته تا دعاى کمیل، ندبه و… ـ آنهایى را انجام دهید که براى شما نشاط آور است و از تحمیل نفس بر مستحبات بپرهیزید. فقط به اقبال قلب بنگرید؛ هر عمل مستحبى که قلب بدان اقبال داشت و برایتان نشاط بخش و حال آور بود، به همان اکتفا کنید. حتى نسبت به نماز شب که سفارش زیادى شده است، اگر نشاط نداشتید یا نخوانید یا خیلى خلاصه در ظرف ده دقیقه، تمام یازده رکعت را با حذف مستحبات بخوانید.

۴ – توسل به ائمه معصومین (علیهم السلام) : گاه گاهى ـ مخصوصاً به اقتضاى حال و اقبال قلب ـ به ائمه معصومین (علیهم السلام) توسل جویید و توفیق در عبادت و حاجات خود را از آن معادن کرم بخواهید.

۵ – دائم الوضو بودن: سعى کنید همیشه وضو داشته باشید و اگر براى شب قبل از خواب وضو بگیرید، کافى است و چنانچه نیمه شب براى کارى  برخاستید و خواستید دوباره بخوابید، وضو لازم نیست.

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:رحیم کارگر/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – بقره ۲، آیه ۲۷۷٫

[۲] – طه ۲۰، آیه ۱۴٫

[۳] – عنکبوت ۲۹، آیه ۴۵٫

[۴] – بقره ۲، آیه ۴۵٫

[۵] – سیدمحمدحسین طباطبائى، المیزان، ج ۶، ص ۱۲۳، بیروت.

[۶] – غررالحکم، ص ۳۳۷٫

[۷] – میزان الحکمه، ج ۵، ص ۶۰۱، ح ۱۰۳۹۰٫