یکى از علل مهم گرایش به مد، انگیزههاى روانشناختى است که با شناخت آن مىتوانید براى راهنمایى دوستانتان از راهکارهاى ارایه شده بهره بگیرید.

الف – شناخت انگیزهها

غالبا جوانان با انگیزههاى روانشناختى ذیل به مد گرایش پیدا مىکنند:

۱ – تنوع طلبى و نوگرایى

تمایل به امروزى شدن و نوگرایى در روحیه و رویه جوانان وجود دارد. این تمایل ممکن است شدید یا ضعیف باشد و نشانگر نیاز جوان به شکستن قالبهاى موجود، فاصله گرفتن از هنجارهاى پیشین و رسیدن به هویتى متمایز و همچنین گرایش به فاصله گرفتن از والدین است. این نیاز، زمانى که نمود بیرونى به خود مىگیرد و در رفتار جوان منعکس مىشود، به صورت مدگرایى ظاهر مىگردد.[۱]

 

۲ – همانندسازى

همانندسازى به فرایندى اطلاق مىشود که براساس آن؛ افراد، نگرشها و الگوهاى رفتارى شخص دیگرى را براى خود سرمشق قرار مىدهند و با تقلید از نگرهها و ویژگى رفتارى وى احساس مىکنند که بخشى از قدرت و کفایت او را نیز به دست آورده است. در دوران جوانى که فرد از والدینش فاصله مىگیرد، الگوهایى که خود را با آنها شبیه کرده است از دست مىدهد و در درون او خلأیى به وجود مىآید. چنین خلأیى مىباید از طریق یافتن الگوهاى دیگر، یعنى از طریق همانندسازىهاى جدید پر شود. این شخصیتها ممکن است چهرههاى محبوب و معروف یا گروه خاصى (مانند رپها) باشند و جوان خود را از نظر ظاهرى شبیه آنها ساخته، در شیوه لباس پوشیدن و طرز رفتار با آنان همانندسازى مىکند.[۲]

 

۳ – رقابت و چشم و همچشمى با دیگران

انگیزه رقابت و چشم و همچشمى با دیگران، ممکن است در همه افراد وجود داشته باشد و به گونههاى مختلف بروز مىکند. اگر جهتگیرى رقابت در زمینههاى مثبت باشد، باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوى فرد مىشود؛ اما اگر جهتگیرى آن به سوى امور مادّى و مُدپرستى سوق پیدا کند و فرد، سعى کند از لحاظ ظاهرى (و مثلاً در سبک و شیوه لباس پوشیدن) از دیگران عقب نماند، سرانجامِ خوبى نخواهد داشت.[۳]

 

۴ – انگیزه همسانسازى

علاوه بر اینکه تمایل شدید به همسانسازى با گروههاى همسال و الگوپذیرى از دوستان در مدگرایى جوانان نقش اساسى دارد؛ ترس و نگرانى از سرزنشها از سوى دوستان در گرایش جوانان و نوجوانان به انتخاب نوع پوشش و آرایش آنها نقش بسزایى ایفا مىنماید. لذا از آنجا که عدم هم رنگ شدن با دیگران ممکن است به تحقیر و تمسخر، پوزخند زدن و متلک گفتن اطرافیان منجر شود، همین امر انگیزهاى مىشود تا جوانان و نوجوانان خود را شبیه اطرافیان نموده، از مدهاى رایج پیروى کنند.[۴]

 

۵ – تشخُّص طلبى

«مد» صورتى از تقلید و بنابراین صورتى از تشخیص اجتماعى است. برخى بر اساس همسانسازى تمایل دارند از دیگران تقلید کنند و در واقع به متحدالشکل شدن و وفق دادن خود با دیگران اهمیت فراوانى مىدهند. اما در مقابل برخى نیز دوست دارند از بقیه افراد متمایز باشند و به عبارتى مایلند با دیگران تطابق نداشته، مجزا از سایرین به حساب بیایند. لذا برخى بر اساس همین انگیزه به مدهاى خاص رو مىآورند.

مد تنها یک حرکت نیست؛ بلکه عبارت از دو حرکت میان طبقات بالا و طبقات پایین جامعه است. به عبارت دیگر طبقات پایین دست سعى دارد که هر چه بیشتر شبیه افراد طبقات بالاست باشد، در سوى دیگر نیز افراد  طبقه بالا وقتى بین خود و طبقات پایین تفاوتى نمىبینند، سعى مىکنند وضع گذشته را رها سازند و با خرید اشیاء گرانقیمت و لباسهاى گرانبها مانع از رسیدن طبقات پایین به سطح خود شوند. این است که از مد براى تشخصطلبى و برتر نشان دادن خود استفاده مىکنند.

 

۶ – خودنمایى

طبق گفته آبراهام مازلو «ارزش و منزلت» یکى از نیازهاى مهم انسان مىباشد. جوانان نیز بر حسب مقتضیات سنى و جنسى مىخواهند از ارزش و احترام نزد دیگران برخوردار باشند و براى رسیدن به این هدف از روشها و شیوهاى مختلف استفاده مىکنند: یکى از طریق درس خواندن، دیگرى از طریق زیبایى، عدّهاى با ورزش و هنر و عدّهاى نیز بامدگرایى اظهار وجود مىنمایند. بنابراین «مد» از لحاظ روانى با نوعى خودنمایى و نیاز به جلب توجه دیگران بستگى دارد.

برخى افراد نیروى متراکم آزاد نشدهاى در درونشان احساس مىکنند که از آن براى نفوذ در دلها و بروز قدرت و استعداد خود استفاده مىنمایند. آنان با تعویض و تغییر هر روزه لباس و آرایش خود و خریدن لباسهاى گران قیمت و مُدِ روز، در صدد جلب توجه دیگران برآمده، نگاهها را به خود معطوف مىدارند.[۵]

 

۷ – استقلال طلبى

دوره جوانى دوره گذار بلوغ و شکلگیرى حس استقلالطلبى فرد است. از همینرو جوان سعى دارد با روشهاى مختلف، استقلال و هویت خود را به دیگران نشان دهد. به عنوان نمونه دختران در سن جوانى و گاهى در نوجوانى دست به آزمون «آرایش» مىزنند تا از گروه سنى خود پیشتر باشند.

 

۸ – عقده حقارت

یکى از مشکلات روحى ـ روانى در حیات آدمى، عقدههایى است که بر اثر تحقیر یا ارضا نشدن برخى امیال و خواستهها، انباشته مىشود و با ایجاد یک زمینه (مد غربى و زینت کردن و…) خود را نمایان مىکند؛ عقدههایى که فرد را نسبت به خود بىاعتماد، و اراده را از او سلب مىسازد و فرد براى جبران آن به رفتار نابهنجار مدگرایى گرایش مىیابد.[۶]

 

 

ب – راههایى براى راهنمایى

اما براى راهنمایى افراد مبتلا به مدگرایى افراطى و انحرافى قبل از هر چیز باید ریشه این گرایش را شناخت؛ یعنى این که بروز این رفتار در حس استقلالطلبى ریشه دارد یا در عقده حقارت و… ثانیا، نباید با موضعگیرىهاى تند و تخریبى، آنها را به لجاجت و مقابله وا داشت؛ به گونهاى که به بهاى تحمل آسیبها بر روش اشتباه خود پافشارى نمایند.

 

در این حالت ابتدا باید از چنین افرادى دلجویى کرد و به آنها تفهیم  نمود که هیچگاه مراعات ضوابط صحیح دینى و اجتماعى در نحوه پوشش و آرایش مناسب، به معناى محرومیت و محدودیت و سلب آزادى و انتخاب نیست. بدیهى است در مسیر راهنمایى و ارشاد افراد مدگرا، نکات ذیل در خور توجه و سزاوار پیگیرى است:

۱ – اعتماد دوست و فرد مدگرا را به سمت خود جلب کنید تا او با شما به عنوان دلسوز و امین مواجه شود.

۲ – از او بخواهید در مسیر خودشناسى گام نهاده، ارزش وجودى خویش را به خوبى ارزیابى و سنجش نماید.

۳ – آنها را در انتخاب دوست خوب راهنمایى نمایید و با هشدار نسبت به پیامدهاى دوستان ناباب این نکته را یادآورى کنید که معمولاً این دوره زودگذر است؛ ولى اگر فرد در همین ایام کوتاه با دوستان ناباب معاشرت داشته باشد، ممکن است انحراف تازهاى را براى فرد پدید آورد.

۴ – خاطرنشان نمایید که زیبایى ظاهرى یک امتیاز محسوب مىشود؛ اما علت موفقیت، سعادت و خوشبختى انسان نیست. افراد فراوانى هستند که وضعیت ظاهرى چندان مناسبى ندارند، ولى هیچگاه احساس بىارزشى نمىکنند، بلکه احساس خوشبختى و موفقیت دارند و با آرامش زندگى مىکنند.

۵ – از کسانى که به دلیل عقدههاى حقارت و خود کم بینى به مدگرایى گرایش پیدا کردهاند، بخواهید تا توانایىها و استعدادهاى خود را شناسایى کرده، آنها را بر روى کاغذى یادداشت کند.

۶ – به چنین افرادى ارزشهاى واقعى را معرفى نموده و از آنها بخواهید این ارزشها را ملاک رفتار خود قرار دهند. در این صورت به طور طبیعى کسانى که به دلیل رقابت و همسان سازى به مدگرایى رو آوردهاند، دیگر واکنشها و بازخوردهاى اطرافیان را ملاک رفتارهاى خود قرار نمىدهند.

۷ – کسانى که بر اساس انگیزههاى روانشناختى به مدگرایى گرایش پیدا کردهاند باید بدانند، تنها راه نشان دادن برترى خود و جلب توجه دیگران پوشش و آرایش عجیب و غریب نیست؛ بلکه بسیارى از کمالات دیگر در عرصههاى علم، هنر و ورزش وجود دارد که افراد مىتوانند برترى خود را از آن طریق اثبات نمایند.

۸ – آسیبهاى فردى، اجتماعى، سیاسى و حتى اقتصادى رفتارهاى مدگرایانه را به این گروه یادآور شوید.

 

 

پی نوشت ها


[۱] – جوانان و مدگرایى، محمدصادق شجاعى، حدیث زندگى: مهر و آبان ۱۳۸۲، شماره ۱۳٫

[۲] – مد؛ نوآورى یا هنجارشکنى؟!، على ترکاشوند، روزنامه رسالت، شماره ۶۵۳۸، ص ۲۰٫

[۳] – همان.

[۴] – همان.

[۵] – ر.ک: اخلاق و رفتارهاى جنسى، یوسف غلامى، قم، دفتر نشر معارف، بهار ۱۳۸۶، سوم، صص ۲۱۴ – ۱۸۶٫

[۶] – ر.ک: مدگرایى، سیدمحمدتقى قاضوى، صباح، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۱۵ و ۱۶٫