معراج و معاد، هم جسمانى است و هم روحانى. در جریان معاد حتماً حسّ، چشم و گوش هست ولى خدا جسم نیست که دیده شود. انسان با چشم خود ظاهر اشیاء مادى را مىبیند ولى از دیدن باطن اشیاء مادى هم ناتوان است چه رسد به دیدن موجودات غیر مادى. بنابراین درست است که معاد جسمانى است اما انسان، خدا را با جان خود درک مىکند. قرآن کریم فرمود: «لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ»[۱] چشمها خدا را نمىبیند و خدا چشمها را مىبیند و او لطیف خبیر است.

این آیه چهار قسمت دارد. ۱ – چشمها خدا را نمىبیند براى اینکه او یک موجود مجرد است، ماده نیست، در یک جهت معین نیست، او خودش جهت آفرین است، چشم آفرین است لذا به چشم نخواهد آمد.

۲ – خدا چشمها را ادراک مىکند، دیدن چشم، امانت و خیانت چشم را هم درک مىکند. او مىداند که فلان انسان، نگاهش همراه با مهربانى است یاخشم و غضب، به نامحرم نگاه مىکند یا نه، استراق بصر دارد و نامهاى را که نباید بخواند دید مىزند یا نه: «یَعْلَمُ خائِنَهَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ»[۲] حتى آن چه را که درون دلها نهان است مىبیند و مىداند.

۳ – چون لطیف و مجرد است چشم او را نمىبیند

۴ – چون خبیر است همه چشمها را مىبیند.

در اینکه ذات اقدس اله را در قیامت مىبینیم ولى نه با چشم مادّى حرفى نیست. همه ما خواب مىبینیم و چیزهایى در خواب رؤیت مىکنیم و مىشنویم اما این دیدنها و شنیدنها با چشم باطن و با جان صورت مىگیرد. بعضى اشخاص چشم و گوش سالم دارند ولى قرآن مىفرماید اینها کر، کور و گنگ هستند: «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ».[۳]

در واقع قرآن به آن چشم و گوش باطنى اشاره دارد – کسى که نشنود، حرف زدن هم یاد نمىگیرد یعنى گنگ است – قرآن مىفرماید بعضى به سخنان معلم الهى گوش ندادند، و سخنان الهى را یاد نگرفتند، به این دلیل حرف زدن نمىدانند و گنگ هستند. به هر حال انسان با چشم باطن خدا را در قیامت مىبیند و اگر در دنیا کور باطن بود در قیامت هم کور وارد محشر مىشود.

قرآن کریم درباره این گروه فرمود: «وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ أَعْمى»[۴] روز قیامت آنها را کور وارد محشر مىکنیم، آن وقت اعتراض مىکنند که خدایا! چرا ما را کور محشور نمودهاى در حالى که در دنیا بینا بودیم: «رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمى وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً»[۵] در جواب آنها خداوند مىفرماید: «کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسى»[۶] تو در دنیا کور بودى (کور باطنى) و آن معارف الهى و حقایق معنوى که باید مىدیدى، ندیدى. در دنیا حق و باطل بود، راه صحیح و اشتباه بود تو عمداً خود را به کورى زدى و فقط باطل را دیدى.

قیامت فقط محل ظهور حقایق است و باطل در آن راه ندارد. آن حقایقى که در آخرت هست در دنیا ندیدى، در آخرت هم نمىتوانى ببینى. لذا این شخص جهنم و شعله آن را به خوبى مىبیند و هراسناک مىشود ولى انبیا و اولیا و بهشت را نمىتواند ببیند؛ کورى آخرت کورى فیزیکى نیست.

مرحوم ابن بابویه از ابوبصیر (ابوبصیر به اشخاص نابینا مىگویند) شاگرد امام صادق (علیهالسلام) نقل مىکند که او خدمت حضرت عرض کرد: آیا مىتوان خدا را در قیامت دید؟ حضرت فرمود آرى، بلکه قبل از قیامت هم مىتوان دید. عرض کرد چه موقع؟ حضرت فرمود روز «اخذ میثاق»، همان روزى که خداوند در مورد آن فرمود: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ»[۷] در قیامت مىتوان خدا را دید ولى نه با چشم سر، بلکه با چشم جان.

 

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی


[۱] – سوره انعام۶: آیه ۱۰۳٫

[۲] – سوره غافر۴۰: آیه ۱۹٫

[۳] – سوره بقره ۲: آیه ۱۷٫

[۴] – سوره طه۲۰: آیه، ۱۲۴٫

[۵] – سوره طه۲۰: آیه ۱۲۵٫

[۶] – سوره طه ۲۰: آیه، ۱۲۶٫

[۷] – سوره اعراف ۷: آیه ۱۷۲٫