تحقیق و مطالعه پنجاه درصد راه است. پنجاه درصد مابقى بستگى به عمل انسان دارد. یعنى انسان باید هم محقق باشد هم متحقق. محقق کسى است که از نظر علمى عمیقا تحقیق نموده و مطالب را براى خود حل نموده است ولى متحقق کسى است که آنچه را فهمیده باور کرده و برابر آن عمل مى کند. اگر کسى عالم محض بود یعنى حرف هاى خیلى متقن و محکم داشت ولى ایمان نداشت، به علوم خود باور نداشت، اهل عمل به حقایقى که برایش مکشوف شده نبود، کم کم دُچار شک و شبهه مى شود.

خداوند درباره فرعون و همفکرانش تعبیر لطیفى دارد، مى فرماید: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً»[۱] موساى کلیم هم طبق آیات قرآن به فرعون فرمود: «لَقَدْ عَلِمْتَ ما  أَنْزَلَ هؤلاءِ إِلاّ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»[۲] تو مى دانى که این ها را کسى نفرستاده به جز خداى آسمان ها و زمین، ولى باور نداشت.

ما یک فهم داریم یک باور، فهم در اختیار ما نیست ولى باور در اختیار ما است. یعنى اگر فکر کردیم، درس خواندیم و مطالعاتى انجام دادیم علمى براى ما حاصل مى شود و از این به بعد نمى توانیم بگوییم من نمى خواهم بفهمم.

اراده در فهم دخیل نیست اما در باور دخیل است. یعنى انسان بعد از آن که چیزى را فهمید، مى تواند باور کند و مى تواند باور نکند، مى تواند گردن بنهد یا ننهد. گاهى دو نفر با هم بحث مى کنند و با این که یکى براى دیگرى حق را روشن مى کند ولى این شخص زیر بار نمى رود؛ یعنى نفس به قدرى شرور است که مى تواند در برابر ۴=۲×۲ بایستد و بگوید من باور نمى کنم با این که فهمیده است.

براى این که به ویروس درونى «شک و شبهه» مبتلا نشویم باید آن چه را فهمیده ایم باور و عمل کنیم. تا عمل در کار نباشد یقین حاصل نمى شود.

براى نجات از گزند شبهه، بهترین راه این است که هر چه را فهمیدیم عمل کنیم و باور کنیم و پا روى نفس بگذاریم.

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – سوره نمل۲۷: آیه ۱۴٫

[۲] – سوره اسراء۱۷: آیه ۱۰۲٫