ابتدا علل فراموشى را مرور مى‏کنیم و سپس عواملى که در تقویت حافظه مؤثّر است بیان مى‏گردد.

یک. علل فراموشى

یکى از نگرانى‏هاى شایع – به ویژه در میان دانشجویان – فراموشى است.

دانشجویان معمولاً از حافظه خود و فراموشى سریع مطلب همواره شکایت مى‏کنند. این نگرانى‏ها در زمان امتحان دو چندان مى‏شود و گاهى منجر به از دست دادن اعتماد به نفس مى‏گردد؛ چرا این نگرانى‏ها درباره حافظه وجود دارد؟

به طور کلى مى‏توان علل فراموشى را به دو دسته تقسیم کرد:

۱ – آسیب‏هاى جسمانى ؛ (مانند بعضى از بیمارى‏ها)، آسیب‏هاى مغزى (مثل بروز ضایعه‏اى در مغز، ضربه مغزى، سکته‏هاى مغزى و مسمومیت‏هایى که منجر به تخریب یا آسیب نورون‏هاى عصبى مى‏شود). همچنین انواع دمانس‏هاى مغزى، مشکلاتى از قبیل بیمارى آلزایمر را به دنبال دارد که همه این مشکلات جسمانى، مى‏تواند موجب کاهش کارآیى حافظه و بالاخره فراموشى شود.

۲ – مشکلات روحى ؛ (مانند اضطراب، افسردگى و…).

 علاوه بر اینها عوامل دیگرى نیز در فراموشى نقش دارد که بیشتر در زمان حفظ و یادگیرى رخ مى‏دهد؛ از جمله:

الف. عدم توجه و تمرکز کافى هنگام رمز گردانى و به خاطر سپردن؛

ب. محدودیت ظرفیت حافظه؛

ج. گذشت زمان و عدم تکرار مطالب؛

د. به هم ریختگى و عدم انسجام مطالب هنگام یادگیرى؛

ه . تداخل مطالب و موضوعاتى که قبل یا بعد از یادگیرى رخ مى‏دهد؛

و. بى‏انگیزگى و بى‏هدفى هنگام یادگیرى و به خاطر سپردن مطالب؛

ز. مشکلات روحى هنگام یادگیرى و زمان بازیابى (مثل افکار اضطراب‏آمیز)؛

ح. نامناسب بودن زمان و مکان یادگیرى؛

ط. زوال مطالب در انبار حافظه؛

دو. راه‏هاى بهسازى حافظه

۱ – توجه و تمرکز کافى هنگام رمزگردانى مطالب؛

۲ – تکرار و تمرین مطالب حفظ شده تا از حافظه کوتاه مدت وارد حافظه بلند مدت شود؛

۳ – دسته‏بندى و سازماندهى مطالب؛

۴ – تقطیع مطالب هنگام حفظ کردن (براى افزایش ظرفیت حافظه، باید اعداد و ارقام و کلمات و جملات را تقطیع کرد. براى مثال اگر بخواهید یک عدد ۱۶ رقمى را حفظ کنید، قطعاً با مشکل مواجه خواهید شد؛ اما اگر آن را به چهار قطعه تقسیم کنید به راحتى مى‏توانید آن را حفظ کنید)؛

 ۵ – استفاده از رمز معنایى (یعنى هنگام رمزگردانى و به خاطر سپردن، به جاى اینکه عین جملات و کلمات را حفظ کنید، معناى آنها را به خاطر بسپارید)؛

۶ – انتخاب زمان و مکان مناسب براى یادگیرى مطالب؛

۷ – داشتن آرامش روانى هنگام یادگیرى؛

۸ – اجتناب از عوامل حواس‏پرتى؛

۹ – تصویر سازى ذهنى؛ مثلاً مکان‏هایى که هنگام قدم زدن در خانه از آنها رد مى‏شوید را به خاطر بسپارید سپس به تعداد این مکان‏ها واژه‏هاى بى‏ارتباط با یکدیگر را حفظ کنید. براى این کار تصویرى ذهنى مى‏سازید که در آن اولین واژه به اولین مکان و دومین واژه به دومین مکان و… اختصاص دارد و این کار را تا آخر ادامه دهید. پس از اینکه واژه‏ها را به این طریق حفظ کردید به راحتى مى‏توانید آنها را با «قدم زدن ذهنى» به یاد آورید. هر مکان یک تصویر ذهنى و هر تصویر ذهنى یک واژه را بازیابى مى‏کند. این روش، بدون شک مؤثر است که به طور حرفه‏اى، براى تقویت حافظه از آن استفاده مى‏شود.[۱]

۱۰ – حفظ کردن قرآن و نقش مؤثرى در تقویت حافظه دارد؛

۱۱ – استفاده از روش پس ختام (پیش خوانى، سؤال کردن، خواندن، به خود پس دادن و آزمودن).[۲]

شاید یکى از علل افسردگى همین فراموشى‏ها باشد. البته این احتمال نیز وجود دارد که افسردگى باعث فراموشى و کاهش توانایى ذهنى شده است. در هر حال باید با مراجعه به متخصص مسئله بررسى شود.

پی نوشت ها

[۱] – اتکپنسون و هلیکارد، زمینه روان‏شناسى، ج ۱، انتشارات رشد، چاپ ۱۴٫

[۲] – همان، صص ۴۹۱ – ۵۵۸٫