قبل از بیان تفاوت میان تکبر و عزت نفس و اعتماد به نفس، باید ابتدا، معنا و مفهوم این اصطلاحات روشن شود، آنگاه به تفاوت آنها با یکدیگر بپردازیم.

تکبر؛ یعنى آدمى، خود را نسبت به دیگران – به جهت کمالى که در خود مى‏بیند بزرگ شمارد؛ خواه آن کمال را داشته باشد یا نه و خواه آن صفتى را که دارد و به آن مى‏بالد فى‏الواقع هم کمال باشد یا نه[۱] مانند تکبر شیطان نسبت به انسان، آنجا که در پاسخ خداوند که فرمود چرا به آدم سجده نکردى – گفت: من از آتش خلق شده‏ام و آدم از خاک آفریده شده است.[۲]

خودپسندى؛ یعنى، آدمى خود را به جهت کمالى که در خود مى‏بیند بزرگ شمارد، خواه آن کمال در واقع وجود داشته باشد یا نه، منتها در اینجا دیگر پاى غیر در میان نیست، برخلاف تکبر که خود را نسبت به دیگران بزرگ مى‏بیند.

اعتماد به نفس؛ یعنى، علاوه بر اینکه انسان خودش را مثبت ارزیابى مى‏کند،  به این باور هم رسیده که توان کافى براى انجام کارهایش دارد و مى‏تواند از توانمندى‏هاى خود، به خوبى در جهت نیل به اهدافش استفاده کند.

به عبارت دیگر خود را باور کرده و توانمندى‏هایش را به صورت واقع بینانه ارزیابى مى‏کند و در هر شرایطى، مى‏تواند از این توانمندى‏ها به خوبى استفاده کند و هیچ‏گاه شکست‏ها موجب تغییر این باورها نسبت به خودش نمى‏شود؛ بلکه شکست‏ها را به خوبى تحلیل و سپس به عنوان سکوى پرش براى دستیابى به اهداف خود از آن استفاده مى‏کند.

با دقت در معنا و مفهوم اصطلاحات فوق، به خوبى تفاوت آنها روشن مى‏شود. اگر انسان، خود را داراى کمالى مى‏داند و تصور مثبتى از خود دارد، براى اینکه دچار غرور نشود، باید راه تواضع را در پیش گیرد و هیچ گاه به خود نبالد که من داراى چنین کمالى هستم!! بلکه از آن توانمندى یا آن صفت کمال، در راه صحیح استفاده کند.

بنابراین تکبر و غرور، در مقابل تواضع است و راه درمان آن نیز فروتنى کردن در مقابل دیگران است. همواره در سلام کردن بر دیگران پیشى بگیرید و توقع نداشته باشید دیگران به شما سلام کنند. احترام به انسان‏هاى دیگر – هر چند از نظر سنى و یا علمى از شما پایین‏تر باشند – موجب مى‏شود دندان تکبر از شما کنده شود و شاخ غرور بشکند. فکر کردن به نقص‏ها و عیوبى که دارید، از حرارت غرور مى‏کاهد و شعله‏هاى تکبر را خاموش مى‏کند. اما عزت نفس در مقابل، سبکى و رذالت است. عزت نفس امرى پسندیده و مطلوب است و مؤمن باید براى تقویت آن کوشا باشد. به طورى که با حفظ عزت نفس بتواند؛ در مقابل گناه، خود را حفظ کند و در تأمین نیازهاى خود هیچ‏گاه در مقابل متمکنین و پولداران، خود را خوار و ذلیل نکند و مناعت طبع را پیشه خود سازد.[۳]

پی نوشت ها

[۱] – ملا احمد نراقى، معراج السعاده، انتشارات حکمت، ۱۳۶۶، ص ۲۷۸ ؛ دستغیب شیرازى، گناهان کبیره، ص  ۱۱۴٫

[۲] – اعراف ۷ آیه ۱۲٫

[۳] – براى آگاهى بیشتر ر.ک:

     الف. مهدى نراقى، جامع السعادت ؛

     ب. شهید دستغیب، گناهان کبیره.