ایام آفرینش در قرآن شش روز دانسته شده که چهار روز آن مربوط به زمین و تدبیر امور آن است. چهار روز نیز مربوط به آسمان ها است که دو روز آن با زمین مشترک است؛[۱] لذا جمعا شش روز مى شود.

منظور از شش روز، شش دوره یا مرحله است؛ نه شش روز از شبانه روزهاى دنیا که برابر با ۲۴ ساعت است و یا روز در برابر شب که بخشى از زمان یاد شده است.

مسئله آفرینش جهان در شش روز، در هفت آیه از آیات قرآن[۲] آمده است. در سه مورد علاوه بر آسمان ها و زمین، «ما بَیْنَهُما»؛ «آنچه در میان زمین و آسمان قرار دارد» نیز اضافه شده است. البته پیدایش مجموعه جهان در شش روز معمولى دنیاى ما به ظاهر خلاف علم است؛ زیرا علم مى گوید: میلیاردها سال طول کشیده تا زمین و آسمان به وضع کنونى در آمده است؛ لکن چنان که گذشت «یوم» به معناى «یک دوران» نیز به کار مى رود؛ خواه این دوران یک سال باشد یا صد سال یا یک میلیون سال و یا میلیاردها سال و شواهدى این معنا را اثبات مى کند:

۱ – در قرآن بارها کلمه یوم به معناى مدت طولانى به کار رفته است؛ مانند: «یَوْمِ الْقِیامَهِ»[۳] که حداقل پنجاه هزار سال طول مى کشد.

۲ – در لغت گاهى «یوم» به مدتى از زمان به هر مقدار باشد اطلاق شده است.[۴]

۳ – در روایات «یوم» به معناى دوران آمده است: «الدَّهْرَ یَوْمَانِ یَوْمٌ لَکَ وَ یَوْمٌ عَلَیْکَ»؛[۵] «دنیا براى تو دو روز است: روزى به سود تو است و روزى به زیان تو». و «سته ایام» هم به «سته اوقات» (شش وقت و دوران) تفسیر شده است.[۶]

۴ – در گفت و گوى روزمره نیز «یوم» و معادل فارسى آن به معناى دوران به کار مى رود. براى مثال مى گوییم: روزى زمین گداخته و سوزان بود و روز دیگر سرد شد، در حالى که دوران گداختگى زمین به میلیاردها سال بالغ مى شود.

کلیم کاشانى مى گوید:

به نامى حیات دو روزى نبود بیش

آن هم کلیم با تو بگویم چسان گذشت

یک روز صرف بستن دل شد به این و آن

روز دیگر به کندن دل زین و آن گذشت

دوران هاى ششگانه:

از آنچه گذشت نتیجه مى گیریم که خداوند، مجموعه زمین و آسمان را در شش دوران متوالى آفریده است؛ هر چند این دوره ها گاهى به میلیون ها یا میلیاردها سال بالغ شده است، و علم امروز مطلبى مخالف این موضوع بیان نکرده است. این دوران هاى ششگانه احتمالاً به ترتیب ذیل بوده است:

۱ – روزى که همه جهان به صورت توده گازى شکلى بوده که با گردش به دور خود از هم جدا گردید و کرات را تشکیل داد.

۲ – این کرات به تدریج به صورت توده مذاب و نورانى و یا سرد و قابل سکونت در آمدند.

۳ – روز دیگر منظومه شمسى، تشکیل یافت و زمین از خورشید جدا شد.

۴ – روز دیگر زمین سرد و آماده حیات گردید.

۵ – سپس گیاهان و درختان در زمین آشکار شدند.

۶ – سرانجام حیوانات و انسان در روى زمین ظاهر گشتند.[۷]

آنچه در دوران هاى ششگانه بیان شد، با آیات قرآن نیز سازگارى دارد؛ از جمله: «او (خدا) در زمین کوه هایى قرار داد و برکاتى در آن آفرید و مواد غذایى مختلف آن را مقدر فرمود؛ اینها همه در چهار روز (دوره) بود، درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان. سپس اراده آفرینش آسمان فرمود و در حالى که به صورت دود بود، به آن و به زمین دستور داد به وجود آیید و شکل گیرید؛ خواه از روى اطاعت و خواه اکراه. آنها گفتند: ما از روى طاعت مى آییم. در این هنگام آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز (دو دوره) آفرید و آنچه مى خواست، در هر آسمانى مقدر فرمود. آسمان پایین را با چراغ هایى (ستارگان) زینت بخشیدیم و (با شهاب ها) از استراق سمع شیاطین حفظ کردیم. این است تقدیر خداوند دانا».[۸]

در پایان گفتنى است هر تقسیمى براساس اعتبار خاصى صورت مى گیرد. تقسیم ادوار آفرینش به شش دوره در قرآن منافاتى، با تقسیم به دوره هایى کمتر یا بیشتر در علوم تجربى براساس اعتباراتى دیگر نیست و در این صورت، نباید آیات قرآن را معارض علوم بشرى انگاشت.

پرسش و پاسخ ها «راز آفرینش» / مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف

پی نوشت ها

[۱] – فصلت ۴۱، آیات ۱۰ و ۱۲٫

[۲] – اعراف ۷، آیه ۵۴ ؛ یونس (۱۰)، آیه ۳ ؛ هود (۱۱)، آیه ۷ ؛ فرقان (۲۵)، آیه ۵۹ ؛ سجده (۳۲)، آیه ۴ ؛ ق (۵۰)، آیه ۳۸ ؛ حدید (۵۷)، آیه ۴٫

[۳] – معارج ۷۰، آیه ۴٫

[۴] – راغب اصفهانى، مفردات، دفتر نشر الکتاب، ص ۵۵۳٫

[۵] – نهج البلاغه، نامه ۷۲ .

[۶] – ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج ۶، ص ۲۰۱٫

[۷] – تفسیر نمونه، همان، ج ۶، صص ۲۰۰-۲۰۲، با تلخیص و برخى اضافات.

[۸] – فصلت ۴۱، آیات ۱۰-۱۲٫