چرا برای امام حسین علیه السلام مراسم روز اربعین می گیرند؟
۱ – وجود روایات در این زمینه از اهل بیت علیهم السلام
۲ – وجود مستندات تاریخی در مورد اربعین سید الشهدا
۳ – بازگرداند سر مطهر حضرت به بدن ایشان در چنین روزی (لذا شیعیان اقدام به بزرگداشت چنین روزی می کنند)
مهمترین نکته درباره اربعین، روایت امام عسکری (ع) است. حضرت در روایتی که در منابع مختلف از ایشان نقل شده فرموده‌اند: نشانه‌های مؤمن پنج چیز است: ۱ ـ خواندن پنجاه و یک رکعت نماز (۱۷ رکعت نماز واجب + ۱۱ نماز شب + ۲۳نوافل) ۲ ـ زیارت اربعین ۳ ـ انگشتری در دست راست ۴ ـ وجود آثار سجده بر پیشانی ۵ ـ بلند خواندن بسم الله در نماز.
این حدیث و همچنین زیارت اربعین که درمنابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین (ع) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است.
اما این که منشأ اربعین چیست، باید گفت، در منابع به این روز به دو اعتبار نگریسته شده است.
نخست روزی که اسرای کربلا از شام به مدینه مراجعت کردند.
دوم روزی که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر خدا (ص) از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را زیارت کند. شیخ مفید (م ۴۱۳) در«مسار الشیعه» که در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار علیهم السلام است، اشاره به روز اربعین‌کرده و نوشته است: این روزی است که حرم امام حسین (ع)، از شام به سوی مدینه مراجعت کردند. همچنین روزی است که جابر بن عبدالله برای زیارت امام حسین (ع) وارد کربلا شد.
کهن‌ترین کتاب دعایی مفصل موجود، کتاب «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی از شاگردان شیخ مفید است که ایشان هم همین مطلب را آورده است. شیخ طوسی پس از یاد از این که روز نخست ماه صفر روز شهادت زید بن علی بن‌الحسین (ع) و روز سوم ماه صفر، روز آتش زدن کعبه توسط سپاه شام است، می‌نویسد: بیستم ماه صفر (چهل روز پس از حادثه کربلا) روزی است که حرم سید ما اباعبدالله الحسین از شام به مدینه مراجعت کرد ونیز روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا (ص) ازمدینه وارد کربلا شد تا قبر حضرت را زیارت کند. او نخستین کس از مردمان بود که امام حسین (ع) را زیارت کرد. در چنین روزی زیارت آن حضرت‌مستحب است و آن زیارت اربعین است. (مصباح المتهجد، ص ۷۸۷) در همانجا آمده است که وقت خواندن زیارت اربعین، هنگامی است که روز بالا آمده است.
در کتاب «نزهه الزاهد» هم که در قرن ششم هجری تألیف شده، آمده: در بیستم این ماه بود که حرم محترم حسین از شام به مدینه آمدند. (نزهه‌الزاهد، ص ۲۴۱) همین طور در ترجمه فارسی فتوح ابن اعثم (الفتوح ابن اعثم، تصحیح مجد طباطبائی) و کتاب مصباح کفعمی که از متون دعایی بسیار مهم قرن نهم هجری است‌این مطلب آمده است. برخی استظهار کرده‌اند که عبارت شیخ مفید و شیخ‌طوسی، بر آن است که روز اربعین، روزی است که اسرا از شام به مقصد مدینه خارج شدند نه آن که در آن روز به مدینه رسیدند. (لؤلؤ و مرجان، ص ۱۵۴) به هر روی، زیارت اربعین از زیارت‌های مورد وثوق امام حسین (ع) است که ازلحاظ معنا و مفهوم قابل توجه است.
بازگرداندن سر مطهر حضرت به بدن
منابع زیر تصریح و یا تاییدى بر اربعین داشتهاند:
۱ – ابو مخنف (لوط بن یحیى) معاصر با امام حسین (ع) (۵)
۲ – شیخ صدوق، (متوفاى سال ۳۸۱ق.) :
«امام سجاد (ع) با اهل بیت (ع) و سرهاى مطهر شهیدان از دمشق خارج شد و سرهاى مقدس را در کربلا دفن کرد» . (۶)
هر چند ایشان تصریح نکردهاند که ورود اهل بیت (ع) در روز اربعین سال ۶۱ ق. بوده است اما از آنجا که هیچ کس زمان دیگرى را در تاریخ، براى ورود اهل بیت (ع) به کربلا به ثبت نرسانده است، در نتیجه ورود امام سجاد (ع) به همراه اهل بیتبه کربلا، در روز اربعین سال ۶۱ ق. بوده است.
۳ – اسفرائنى (متوفاى ۴۰۶ق.) – از علماى بزرگ مذهب شافعى – در مقتل خود تصریح مىکند که اهل بیت (ع)، بیستم صفر وارد کربلا شده و با جابر ملاقات کردند. او مىگوید: «و لما وصلوا الى بعض الطریق» (و چون به راهى رسیدند) نمىگوید: «و لما وصلوا الى طریق کربلا او العراق» (و چون به راه کربلا یا عراق رسیدند) تا اشکال شود راه کربلا از بین راه مدینه نیست، بلکه از خود شام است.
۴ – علم الهدى سید مرتضى (متوفاى ۴۳۶ق.) مىنویسد:
«ان راس الحسین (ع) اعید الى بدنه فى کربلا» (۷)
یعنى: همانا سر مطهر امام حسین (ع) در کربلا به پیکر مقدس آن حضرت، عودت داده شد.
۵ – ابو ریحان بیرونى، محقق و ریاضیدان شهیر (متوفاى ۴۴۰ق.) در کتاب نفیس خود «الآثار الباقیه» چنین مىگوید:
«و فى العشرین رد راس الحسین (ع) الى جثته حتى دفن مع جثته و فیه زیاره الاربعین و هم حرمه بعد انصرافهم من الشام» (۸)
یعنى: سر مقدس امام حسین (ع) در بیستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده و با پیکرش دفن گردید. زیارت اربعین در خصوص این روز است. اهل بیت (ع) نیز بعد از مراجعت از شام این روز را حرمت نهادند.
پس ایشان تصریح مىکند که ورود اهل بیت (ع) به کربلا پس از بازگشت از سفر شام بود نه قبل از رفتن به شام که مرحوم شعرانى ترجیح مىدهد.
۶ – شیخ طوسى (متوفاى ۴۶۰ق.) علتسنتشدن زیارت امام حسین (ع) در اربعین را تنها انجام مراسم تدفین سرهاى مطهر امام (ع) و سایر شهدا در کربلا مىداند. (۹)
البته سید بن طاووس، مىگوید شیخ طوسى معتقد است امام سجاد (ع) با اهل بیت (ع) در روز اربعین (بیستم صفر) وارد مدینه شدند (نه کربلا) و سید بن طاووس این نظر را بعید مىشمرد از این جهت که چگونه ممکن است در مدت ۴۰ روز به مدینه برسند؟ (۱۰)
۷ – شیخ فتال نیشابورى (متوفاى ۵۰۸ق.) مىگوید:
«خرج على بن الحسین (ع) بالنسوه و رد راس الحسین (ع) الى کربلا» (۱۱)
یعنى: امام سجاد (ع) به همراه اهل بیت (ع)، سر امام حسین (ع) را به کربلا بازگرداند.
۸ – عماد الدین طبرى آملى (متوفاى اوایل قرن ششم) . (۱۲)
۹ – شیخ شهید طبرسى در سال ۵۰۸ق. (۱۳)
۱۰ – ابن شهر آشوب (متوفاى سال ۵۸۸ق.) در مناقب اعاده سر مطهر به بدن را ذکر کرده است. (۱۴)
۱۱ – علامه شهیر و مورخ کبیر، سبط ابن الجوزى از علماى بزرگ اهل سنت (متوفاى سال ۶۵۴ق.) چنین مىگوید:
«الاشهر انه رد الى کربلا فدفن مع الجسد» . (۱۵)
یعنى: بنا بر نظر مشهورتر، سر امام حسین (ع) به کربلا بازگردانده و با پیکرش دفن گردید.
۱۲ – سید بن طاووس – على بن موسى بن جعفر – (متوفاى ۶۶۸ق.)، در کتاب لهوف، رجوع اهل بیت (ع) به کربلا و همچنین دفن سر مطهر در کربلا را نقل کرده، و در کتاب اقبال، (۱۶) لحوق سر مطهر به بدن در روز بیستم صفر را پذیرفته، گر چه در باره آورنده سر مطهر و کیفیت دفن آن سکوت کرده است.
۱۳ – شیخ فقیه ابن نما حلى – جعفر بن محمد بن جعفر – (متوفاى اواخر قرن هفتم) نسبتبه ورود اهل بیت (ع) به کربلا و ملاقاتشان با جابر تصریح نموده است. (۱۷)
شایان توجه است که شیخ اجازه (۱۸) ما مرحوم آیت الله حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى در کتاب «الذریعه» (۱۹) تاریخ وفات ابن نما مؤلف کتاب «مثیر الاحزان» را سال ۶۴۵ ثبت نمودند، در صورتى که این سال، سال تاریخ فوت پدر ایشان فقیه نامى محمد بن جعفر بن نما استاد سید بن طاووس و محقق حلى است.
۱۴ – مورخ معروف «خواند میر» (متوفاى ۹۴۲ق.)، اربعین را اصح روایات در دفن سر مطهر دانسته، و مىگوید:
«امام چهارم با خواهران و… در بیستم شهر صفر، سر امام حسین (ع) و سایر شهیدان کربلا (رضى الله عنهم) را به بدنهاى ایشان منضم ساخت» . (۲۰)
۱۵ – الشبراوى، عبد الله بن محمد، شیخ جامع ازهر قاهره، صاحب کتاب «الاتحاف بحب الاشراف» (متوفاى ۱۱۷۲ق.) نقل مىکند:
«بعد از چهل روز سر به بدن ملحق شد» . (۲۱)
۱۶ – زکریا بن محمد قزوینى (متوفاى ۱۳۰۵ق.) در کتاب عجائب المخلوقات چنین مىگوید:
«الیوم الاول منه عید بنى امیه ادخلت فیه راس الحسین (رضى الله عنه) بدمشق و العشرون منه رد راس الحسین الى جثته.» یعنى: اولین روز ماه صفر، عید بنى امیه بود، سر مقدس امام حسین (ع) در این روز وارد دمشق شد و در روز بیستم همین ماه، سر مبارک امام، به بدن مطهرش بازگردانده شد.
۱۷ – علامه جلیل القدر سید محسن امین عاملى در «لواعج الاشجان» به نقل از بشاره المصطفى، و در «اعیان الشیعه» مىگوید:
«ورود اهل بیتبه کربلا مشهور است» . (۲۲)
۱۸ – عالم شریف سید عبد الرزاق مقرم در «مقتل الحسین (ع)» چنین مىگوید:
«اهل بیت (ع) در کربلا با جابر ملاقات کردند» . (۲۳)
و نیز مىگوید:
«امام سجاد (ع) سر مطهر پدر و سایر شهدا را در کربلا ملحق به بدنها کرد» . (۲۴)
۱۹ – ابن حجر مکى، احمد بن محمد، (متوفاى سال ۹۳۷ق.) صاحب کتاب «الصواعق المحرقه» و شرح قصیده همزیه بوصیرى مىگوید:
«بعد از چهل روز سر به بدن ملحق شد» . (۲۵)
منبع:پرسمان
۵) مقتل ابو مخنف، به نقل از مرحوم حاج میرزا حسین نورى، لؤلؤ و مرجان، ص۱۵۷٫
۶) شیخ صدوق، امالى، ۱۳۴۹ ش.، ص۱۶۸، مجلس ۳۱٫
۷) شهید قاضى طباطبایى، تحقیق اربعین، ص۳۴۱، چاپ دوم، به نقل از مناقب شهر آشوب، ج۲، ص۲۰۰ و نیز نقل شیخ طبرسى در اعلام الورى، ص۲۵۰، جبیروت۱۳۹۹ق.
۸) همان، ص۳۴۴ به نقل از الاثار الباقیه، ص۳۳۱ چاپ اروپا، و نیز ص۲۲ جدوم به نقل از ترجمه الاثار الباقیه ص۳۹۲، تهران ۱۳۲۱٫
۹) به نقل از مرحوم محدث قمى، نفس المهموم، ص۴۶۶، و شهید قاضى، پیشین، ص۳۴۱٫
۱۰) سید بن طاووس، اقبال، ص۵۸٫
۱۱) شیخ فتال نیشابورى، روضه الواعظین، ص۲۳۰٫
۱۲) بشاره المصطفى، به نقل سید محسن امین، اعیانالشیعه، ج۴، ص۴۷٫
۱۳) اعلام الورى، چاپ بیروت، ۱۳۹۹ق.، ص۲۵۰٫
۱۴) به نقل از سید مقرم، مقتل الحسین، ص۴۶۹٫
۱۵) شهید قاضى طباطبایى، تحقیق درباره اول اربعین سید الشهدا، ص۳۴۲و۳۴۹ چاپ۲، به نقل از تذکره الخواص، و نیز مقتل مقرم ص۴۷۰ به نقل از تذکره الخواص ص۱۵۰ همچنین اعیان الشیعه ج۱، ص۶۲۶، ق۲٫
۱۶) ص۵۸۸٫
۱۷) مثیر الاحزان» ، ۱۳۱۸ق، ص۵۹، به نقل از شهید قاضى، پیشین، ج۲، ص۲۰، و نیز سید مقرم، پیشین، ص۴۶۹٫
۱۸) مقصود از این اصطلاح، اجازه نقل روایت است که تا چندى پیش میان دانشمندان اهل حدیث رایجبوده است.
۱۹) ج۱۹، ص۳۴۹٫
۲۰) خواند میر، حبیب السیر، ج۲، ص۶۰٫
۲۱) مقتل مقرم، ص۴۶۹ به نقل از الاتحاف بحب الاشراف ص۱۲٫
۲۲) سید محسن امین عاملى، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۱۷٫
۲۳) عبد الرزاق مقرم، مقتل الحسین، ص۴۶۷، چ۱۳۸۳ ق
۲۴) همان، ص۴۶۹٫
۲۵) همان.
پاسخ دهید