در زبان عربی شخصی را که از وطن خود دور افتاده است غریب می نامند. (مجمع البحرین، ج۲، ص۱۳۲)حضرت علی علیه‌السلام فرموده‌: الغریب من لم یکن له حبیب.غریب کسى است که دوستى نداشته باشد. (نهج البلاغه صبحى صالح، نامه ۳۱) بنابراین غربت امام رضا (علیه‌السلام) را در دوری از وطن و اهل و عیال و نیز نداشتن یار و یاور در دوران تبعیدشان به خراسان و همچنین شهادت مظلومانه و غریبانه آن حضرت باید معنا کرد. از خود حضرت رضا (علیه‌السلام) نقل است که فرموده‌اند: هر که مرا در غربتم و دوری مزارم زیارت کند، روز قیامت در سه جا به فریادش می رسم، تا از وحشت آن مکان ها نجاتش دهم: هنگامی که نامه ها به چپ و راست تقسیم می شود، هنگام صراط، و هنگام سنجش اعمال. (امالی شیخ صدوق رحمه الله علیه، ص ۱۰۶، ج ۲۲۰، کامل الزیارات، ص ۳۰۴، ح ۴، عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج ۲، ص ۲۵، ح ۲)

از هروی روایت شده است که گفت: از حضرت امام رضا (علیه‌السلام) شنیدم که فرمودند: به خدا قسم هیچ یک از ما نیست، جز این که کشته و شهید شود. عرض کردند: یابن رسول الله، شما را چه کسی خواهد کشت؟ فرمودند: بدترین خلق خدا در زمان من، مرا به وسیله ی زهر می کشد، سپس مرا در مکانی دور افتاده و سرزمین غربت دفن می کند، بدان هر که مرا در غربتم زیارت کند، خداوند عزوجل اجر صد هزار شهید و صد هزار صدیق و صد هزار حج کننده و عمره کننده و صد هزار مجاهد را برای او می نویسد، و با ما محشور می شود، و در درجات عالی بهشت همراه ما می باشد. (عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام) ، ج ۲، ص ۲۵۶، ح ۹، امالی شیخ صدوق، ص ۶۱) همچنین از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت شده است که فرمودند:من در زمین غربت کشته و مسموم و مدفون می شوم، این را از سخنانی دانستم که پدرم از پدرش که از پدرانش علی بن ابی طالب (علیهم‌السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای من وصیت می کرد، همانا هر که مرا در غربتم زیارت کند، من و پدرانم شفاعت کنندگان او در روز قیامت هستیم، و هر که ما شفیع او باشیم، نجات می یابد حتی اگر گناهان انس و جن را بر دوش داشته باشد. (عیون اخبارالرضا (علیه‌السلام) ، ج ۲، ص ۲۶۳، ح ۳۳، امالی شیخ صدوق، ص۴۹۹)

به نقل کتب تاریخی وقتی امام رضا (علیه‌السلام) مجبور به حرکت به سوی خراسان شد قبل از مهاجرت اقوام و عشیره خود را جمع نمود و با اشاره به سفر خود به خراسان و اشاره به عدم مراجعت به مدینه و غربت و شهادت خود هم دیگران و هم حضرتش گریستند.
برخی محققین معتقدند، غربت امام رضا (علیه السلام) در تهمت «کاخ‌نشینی» به ایشان نهفته است و آنچه سبب شده امام رضا (علیه‌السلام) غریب‌الغربا خوانده شود، نسبت دادن تهمت کاخ‌نشینی و سازش با مامون است. در حالی که این حرکت امام رضا (علیه‌السلام) مشت ظلم و چهره سیاه و ریاکارانه مامون را آشکار کرد.

نکته‌ای که در پایان لازم به تذکر است این است که،حسب تحقیق مختصری که انجام شد غیر از مواردی که در ابتدای این نوشتار در باب غربت امام رضا (علیه‌السلام) از روایات آوردیم به روایت یا زیارتی برخورد نکردیم که آن حضرت را «غریب‌الغربا» نامیده باشند، ولی در زیارات مربوط به حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) این تعبیر به چشم می‌خورد. مرحوم سیدبن طاووس در فصل ۵۳ کتاب شریف اقبال زیارتی را برای امام حسین (علیه‌السلام) در اول ماه رجب و نیز نیمه ماه شعبان ذکر می‌کند که در آن زیارت چنین عبارتی وجود دارد:… السَّلامُ عَلَیْکَ یا غَرِیبَ الْغُرَباء … (الإقبال‏بالأعمال‏الحسنهفیمایعمل‏مرهفی‏السنه، ج ۳، ص۳۴۷) همچنین محدث قمی در کتاب مفاتیح‌الجنان در ادب بیستم از آداب زیارت سید الشهدا (علیه السلام) خواندن دعایی را ذکر می کند که تعبیر «غریب‌الغربا» در آن وجود دارد: السَّلامُ عَلَیْکَ یَا غَرِیبَ الْغُرَبَاءِ (مفاتیح‏الجنان ص۴۲۲)

غربت امام حسین (علیه‌السلام) در روز عاشورا، یک غربت فکری بود. در روز عاشورا کسانی مقابل امام حسین (علیه‌السلام) ‌صف‌آرایی کرده بودند که حضرت را می‌شناختند. تعدادی از آنها در کوفه پدر امام حسین (علیه‌السلام) را درک کرده بودند و حتی برخی نیز دوران پیامبر (صلی الله علیه و آله) را دیده بودند.

غربت امام حسین (علیه‌السلام) ‌ از این جهت بود که سخن، فکر و اندیشه‌اش مورد قبول کوفیان قرار نگرفت و آن چیزی که امام حسین (علیه‌السلام) از مردم کوفه می‌خواست را آنها متوجه نمی‌شدند.
در روایتی امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند: … زیاره جدی الحسین بن علی (علیهما‌السلام) فإنه غریب بأرض غربه … (کامل‏الزیارات، ص ۳۲۵)

اما غربت امام رضا (علیه‌السلام) از این نوع نبود یا لااقل کمتر بود، چراکه امام (علیه‌السلام) با آگاه‌سازی ایرانیان نسبت به اهل بیت (علیهم‌السلام) باعث تأثیرگذاری بسیار به خصوص در نیشابور که مرکز علمی وقت ایران بود، شد و سمت و سوی جدیدی در علمای متفکر جامعه ایرانی ایجاد کرد. تربیت شاگردان عالم، بیان سخن تازه و معرفی چهره جدید از اسلام توسط امام رضا (علیه‌السلام) باعث شد تا ایرانیان بیشتری به تشیع گرایش پیدا کنند و ایران شیعه خانه اهل بیت (علیهم‌السلام) شود بنابراین نوع غربت ایشان با غربت جدشان حضرت حسین (علیه‌السلام) متفاوت بوده‌است.

منبع:پرسمان