آیا از فرزندان امام موسی کاظم﴿ع﴾ کسی، امام رضا﴿ع﴾ را با کارهای خود اذیت کرده است؟

پاسخ اجمالی

با جست‌وجویی که در منابع روایی انجام گرفت؛ روایاتی، تنها درباره یکی از فرزندان امام کاظم(ع) به نام زید نقل شده است که ظاهر آنها نشانگر آن است که او امام رضا(ع) را با کارهای خود اذیت کرده است. البته این روایات نقد و بررسی است.
زمانى که زید بن موسى بن‏ جعفر را که در بصره خروج کرد، و خانه‌هاى بنى عبّاس را آتش زده بود، نزد مأمون بردند، مأمون جُرم او را به احترام برادرش علىّ بن موسى الرضا(ع) بخشید و خطاب به حضرت رضا(ع) گفت: اگر برادرت قیام کرده و چنین و چنان کرده، در گذشته نیز زید بن علىّ قیام کرد و کشته شد، و اگر شما در دربار من مقام و موقعیّت فعلى را نداشتید، او را مى‏کشتم؛ زیرا کارهاى او کوچک نبود. امام رضا(ع) فرمود: «برادرم زید را با زید بن علىّ مقایسه نکن؛ زیرا او از علماى آل محمّد بود، به خاطر خدای عزّ و جلّ غضب نمود، و با دشمنان او جنگید تا در راه خدا کشته شد …».[۱]  در ادامه روایت امام رضا(ع) و مأمون در مورد زید بن علی به گفت‌وگو می‌پردازند که ارتباطی به بحث ما ندارد. منابع دیگر شیعی نیز این حدیث را از کتاب «عیون اخبار الرضا» نقل کرده‌اند.[۲]

منابع تاریخی غیر شیعی نیز این مطلب را نقل کرده‌اند که زید بن موسی خانه‌هایی را در بصره به آتش کشیده بوده[۳] و به همین جهت او را «زید النار» می‌خواندند.[۴]
روایت دیگری نیز وجود دارد که گفت‌وگوی امام رضا(ع) با برادرش زید بن علی را پس از دستگیریش بیان می‌کند که البته در این روایت وقوع جُرم و دستگیری مدینه اعلام شده است:
«زید بن موسى برادر امام رضا(ع) در مدینه‏ خروج کرد و خانه‏هایى را به آتش کشید و مردمى را کشت؛ از این‌رو؛ او را «زید النّار» لقب دادند. مأمون دستور داد او را دستگیر کردند و نزدش آوردند، دستور داد او را نزد برادرش ابو الحسن(ع) ببرید، راوی می‌گوید: چون بر آن‌حضرت وارد شد آن‌جناب به او گفت: «اى زید! آیا ترا سخن مردمان نادان اهل کوفه مغرور نموده است که روایت کنند «إنّ فاطمه احصنت فرجها فحرّم اللَّه ذرّیّتها على النّار» (فاطمه عفّت خود را نگهداشت پس خداوند آتش را بر ذریّه‏اش حرام ساخت) این فقط مخصوص حسن و حسین است، اگر گمان می‌بری که تو معصیت خداوند عزّ و جلّ را انجام داده و به بهشت روى و پدرت موسى بن جعفر(ع) اطاعت خدا کند و او نیز به بهشت داخل‏ شود، در این صورت تو در نزد خداوند گرامی‌تر از او خواهى بود!، به خدا سوگند هیچ‌کس جز از راه طاعت به آنچه نزد خدا است نخواهد رسید، و تو مى‏پندارى با معصیت بدان می‌رسى، پس گمان تو گمان بدی است»، زید گفت: من برادر شما هستم و پسر پدرت می‌باشم، حضرت در پاسخش فرمود: «تو برادر منى هنگامى که خداوند عزّ و جلّ را اطاعت کنى …».[۵]

اینها نقل‌های موجود در مورد این فرزند امام موسی بن جعفر(ع) است. اما به نظر می‌رسد که واقعیت، یاغی‌گری و ناخلف بودن این فرزند نیست، بلکه این فرزند علیه بنی عباس خروج کرده بود و حرکت او را باید به عنوان یک حرکت شیعی نام برد؛ لذا می‌بینیم که مأمون این زید را با زید بن علی مقایسه می‌کند و در منابع نیز نقل شده که او خانه‌های بنی عباس و پیروانشان را به آتش می‌کشیده است.[۶] همچنین آن‌گونه سخن گفتن امام با ایشان را می‌توان حمل بر تقیه کرد، علاوه بر این‌که در صحت روایت دوم اشکال وجود دارد. بنابر این، خطاکار بودن و مخالف امام رضا بودن توسط زید بن موسی دارای اشکال است.
در منابع تاریخی به برادر دیگری از امام رضا(ع) که با ایشان مخالفت کرده باشد، را نیافتیم.

منبع:اسلام کوئست

[۱]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج ۱، ص ۲۴۸- ۲۴۹، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.

[۲]. ر.ک: فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج ۲، ص ۲۲۶، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، اصفهان، چاپ اول، ۱۴۰۶ق؛ قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق، درگاهی، حسین، ج ۹، ص ۱۴۸، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.

[۳]. ر.ک: زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج ۳، ص ۶۱، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م؛ ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر(تاریخ ابن خلدون‏)، تحقیق، خلیل شحاده، ج ۳، ص ۳۰۵،  بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.

[۴]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج ۶، ص ۳۱۰، دار صادر، بیروت، ۱۳۸۵ق.

[۵]. عیون أخبار الرضا(ع)، ج ‏۲، ص ۲۳۴؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۲۱۷ – ۲۱۸، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

[۶]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج ۸، ص ۵۳۵، دار التراث، بیروت، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.