. وظیفهی فردی، اخلاقی و اعتقادی شیعیان و منتظران واقعی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) چیست؟
کسی که منتظر و چشم به راه ظهور و قیام جهانی نجات دهنده‌ی بزرگ و موعود امّت‌ها است، بایسته است از نظر علمی، فکری و اعتقادی نیز انتظار و آمادگی خود را نشان دهد. تنها با لقلقه‌ی زبان و ادعای چشم به راه بودن، نمی‌توان خود را منتظر واقعی دانست!! البته مرحله‌ی نخست «انتظار سازنده»، باور به وجود منجی و اعتقاد به ظهور او و برپاداشت انقلاب جهانی به دست او است. سپس نوبت به اصلاح و همسو سازی رفتارها، گفتارها و پندارها با این اعتقاد و باور است. وقتی انسان حقیقتاً منتظر کسی باشد، تمام رفتارها و سکناتش نشان از منتظر بودن او دارد. به عنوان مثال اگر منتظر میهمان باشد، حتماً خانه را تمیز و مرتّب می‌کند، وسایل پذیرایی را آماده می‌کند و با لباس مرتّب و چهره‌ای شاداب، در انتظار می‌ماند. چنین کسی می‌تواند ادعا کند که منتظر میهمان است. امّا کسی که نه خانه را مرتّب کرده و نه وسایل پذیرایی را آماده نموده است و نه لباس مرتّب و تمیزی پوشیده و نه اصلاً به فکر میهمان بوده است؛ اگر ادّعا کند که در انتظار میهمان است، همه او را ریشخند کرده، برگزافه گویی او خواهند خندید!!
لاف عشق و گله از یار زهی لاف دورغ
عشق بازان چنین مستحق هجرانند
بعضی از بایسته‌ها و وظایف منتظران امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) را چنین می‌توان شمارش کرد:
یک: وظایف فردی و اخلاقی
۱ – سنخیّت با امام
منتظران واقعی، وضعیت فکری، روحی و عملی خود را به گونه‌ای سامان می‌بخشند که سنخیّت کاملی با امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) داشته باشد. به طور کلی هر انسانی دارای سه مرتبه‌ی وجودی (افکار، صفت و اعمال) است و هیچ انسانی از این قاعده مستثنا نیست. اگر کسی بخواهد به انسان دیگری نزدیک شود، چاره‌ای ندارد جز این‌که بکوشد نوع اعتقاد، باورها، صفات و رفتار خود را به ایشان نزدیک سازد تا از این طریق شیعه و پیرو واقعی او باشند.
امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر آیه‌ی «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»[۱] فرمود: «اصْبِرُوا»، یعنی صبر کنید بر ادای واجبات و «صابِرُوا»، یعنی شکیبا باشید بر اذیّت دشمنان و «رابِطُوا»، یعنی رابطه‌ی ناگسستنی با امام خود، مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) داشته باشید»[۲].
۲ – پرهیزکاری و تزکیه نفس
یکی از وظایف و بایسته‌های مهم منتظران، آراستن درون با فضایل انسانی و چنگ زدن به مکارم اخلاقی است؛ یعنی، همان‌طور که قرآن می‌فرماید: «اگر می‌خواهید محبوب خدا باشید، تقوا پیشگی کنید»؛ این قانون در مورد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) نیز هست.
بسی گفتند از عیسی و مهدی مجرّد شو، تو هم عیسای عهدی
ز مهدی گر چه روزی چند پیشی بکش دجّال خود، مهدیّ خویشی
چو تو در معرفت، چون طفل مهدی چه دانی، قدر علم و فضل مهدی؟!
به نور علم می‌کن دیده روشن که تا بتوانیش هر لحظه دیدن[۳]
از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است: «برای صاحب الامر، غیبتی طولانی است؛ در این دوران هر کس باید تقوا پیشه سازد و به دین خود چنگ زند»[۴]
۳ – یاد یار
منتظر حقیقی، کسی است که از یاد و نام محبوب خود غافل نمی‌شود و پیوسته در فکر و اندیشه‌ی او است. شخص مؤمن، در هیچ حالی از حالات و هیچ وقتی از اوقات و هیچ مکانی از مکان‌ها، از یاد امامش و انتظار قدوم مبارک او، خالی و فارغ نیست.
روایت شده است: وقتی امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) از امام غایب و نعمت باطنی خدا یاد کرد، فردی پرسید: آیا از امامان کسی غایب می‌شود؟ فرمود: «نَعَمْ یَغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَ لَا یَغِیبُ عَنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ ذِکْرُهُ هُوَ الثَّانِی عَشَرَ مِنَّا»[۵]؛ «بلی، شخص او از دیدگاه‌های مردم غایب می‌شود؛ ولی یاد او از دل‌های مؤمنان نهان نمی‌شود و او دوازدهمین نفر از ما است».
بزرگداشت یاد و نام امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) مصادیق و شکل‌های مختلفی دارد که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود:
۳-۱ – برپاخاستن به هنگام شنیدن نام ایشان؛ نقل شده است: «روزی در مجلس حضرت صادق (علیه السّلام)، نام مبارک حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) برده شد؛ امام ششم به منظور تعظیم و احترام نام آن حضرت از جای خود برخاست و قیام فرمود»[۶]. «امام رضا (علیه السّلام) نیز با شنیدن نام آن حضرت برخاست و دست خود را به نشانه تواضع بر سر گذاشت»[۷].
۳-۲ – نکوداشت روزهای منسوب به آن حضرت؛ مانند نیمه‌ی شعبان و اعیاد چهارگانه اسلامی: فطر، قربان، غدیر و جمعه.
۳-۳ – آغاز کردن هر روز با سلام به پیشگاه امام (علیه السّلام)؛ منتظران امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) در آغاز هر روز و در تعقیب نماز صبح، سلام به مولای خود را فراموش نمی‌کنند و متناسب با فرصت وقت، یکی از زیارت‌ها و دعاها را می‌خوانند و…[۸].
۴ – اظهار محبّت و مودّت
یکی از اوصاف منتظران شیعیان خالص امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشّریف)، مهرورزی و محبّت سرشار به آن حضرت است. البتّه این محبّت و مهرورزی دو طرفه است؛ زیرا امام معصوم نیز شیعیان و یاران خود را دوست دارد و شفیق و دلسوز آن‌ها است: «الْإِمَامُ الْأَنِیسُ الرَّفِیقُ وَ الْوَالِدُ الشَّفِیقُ وَ الْأَخُ الشَّقِیقُ…»[۹]؛ «امام همدم و رفیق، پدر مهربان و برادر دلسوز است».
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره‌ی لزوم دوستی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) می‌فرماید:
«مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَلْقَى اللَّهَ وَ قَدْ کَمُلَ إِیمَانُهُ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ فَلْیَتَوَلَّ الْحُجَّهَ صَاحِبَ الزَّمَانِ الْمُنْتَظَر»[۱۰]؛ «هر کس دوست دارد خدا را ملاقات کند؛ در حالی که ایمانش کامل و اسلامش نیکو باشد، پس باید دوستدار حضرت حجّت، صاحب الزّمان منتظر باشد».
خود امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) نیز مردم را به کارهایی سفارش فرموده که موجب ازدیاد محبّت و مودّت می‌شود: «هر یک از شما باید به اموری بپردازد که او را به محبّت ما نزدیک کند و از کارهایی که ناخوشایند ما است، دوری جوید؛ زیرا ظهور ما به صورت ناگهانی فرا می‌رسد»[۱۱].
۵ – حزن و اندوه و ندبه
محزون بودن در فراق امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف)، ندبه و اظهار شوق به لقای او از اوصاف منتظران عاشق پیشه است.
امام حسن عسکری (علیه السّلام) فرمود: «لَا تَزَالُ شِیعَتُنَا فِی حُزْنٍ حَتَّى یَظْهَرَ وَلَدِیَ الَّذِی بَشَّرَ بِهِ النَّبِیُّ ص»[۱۲]؛ «شیعیان ما در یک اندوه دائم به سر می‌برند تا فرزندم –که پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نوید ظهورش را داده است- ظاهر می‌شود».
۶ – اظهار اشتیاق و چشم به راه بودن
شور طلب و علاقه دیدار یار و اظهار شیدایی و اشتیاق به محبوب، از ویژگی‌های بارز منتظران است؛ چنان‌که در دعای ندبه آمده است: «لَیْتَ شِعْرِی أَیْنَ اسْتَقَرَّتْ بِکَ النَّوى، بَلْ أَیُّ أَرْضٍ تُقِلُّکَ أَوْ ثَرى، أَ بِرَضْوى أَمْ غَیْرِها أَمْ ذِی طُوى…»[۱۳]؛ «ای کاش می‌دانستم در چه جایی منزل گرفته‌ای و چه سرزمین و مکان تو را در برگرفته است! آیا در کوه رضوی هستی و یا در جای دیگر و یا در ذی طوی هستی…».
امام علی (علیه السّلام) وقتی از امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) و صفات آن حضرت می‌گوید؛ ناگاه از درون سینه آهی می‌کشد و شوق دیدار آن بزرگوار ابراز می‌دارد.
۷ – صبر و بردباری
در روایات زیادی توصیه به صبر و بردباری در این دوران شده و برای منتظران صابر، پاداش‌ها و ثواب‌های چندی بیان گشته است.
امام صادق (علیه السّلام) می‌فرماید: «مِنْ دِینِ الْأَئِمَّهِ الْوَرَعُ وَ الْعِفَّهُ وَ الصَّلَاحُ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْر»[۱۴]؛ «از آیین امامان است: تقوا، عفّت، صالح بودن و انتظار فرج با صبر و شکیبایی».
رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده است: «خوشا به حال شکیبایان در غیبتت و محبّت او، که آنان را خدای تبارک و تعالی، در کتابش چنین توصیف فرموده است: «هُدىً لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ»[۱۵]. در روایات دیگر نیز «متّقین» به شیعیان و «غیب» به حجّت غایب تفسیر شده است[۱۶]. همچنین روایت شده است: «کسی که منتظر امر ما باشد (ظهور مهدی) و بر آنچه در این راه از آزار و ترس و وحشت می‌بیند، فردا (روز رستاخیز)، در جرگه‌ی ما خواهد بود»[۱۷].
دو: وظایف دینی و اعتقادی
۱ – ثبات قدم در دین‌داری
پیروی از پیشوایان معصوم، پای فشردن بر شاخص‌های زندگی سالم، اجرای حدود الهی، حق مدار ماندن، تقویت ایمان و اعتقاد و داشتن ثبات قدم در دین‌داری، گرفتار نیامدن در دام بدعت‌ها و انحرافات و… از بایسته‌های اساسی عصر غیبت است.
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: سوگند به آن که مرا به حق برانگیخت! فرزند با پا خاسته‌ی من غایب خواهد شد… پس هر که روزگار غیبت وی را درک کند؛ بر ریسمان محکم دین خدا چنگ زند و بر ابلیس خبیث راهی نگشاید که با افسون شکّ و تردید، او را از آیین من، دور و از دین من بیرون سازد»[۱۸].
باید به این هشدار رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نیز توجّه کرد که: «او غیبتی طولانی نخواهد داشت و امت‌ها درباره‌ی او به سرگردانی و حیرت خواهند افتاد و از دین خود منحرف می‌شوند؛ در این هنگام او مثل ستاره‌ای درخشان به سوی مردم رو می‌آورد».
امام حسن عسگری (علیه السّلام) می‌فرماید: «به خدا سوگند! او غیبتی خواهد داشت که در آن، تنها کسانی از هلاکت نجات می‌یابند که خداوند آنان را بر قول امامتش ثابت قدم داشته و در دعا برای تعجیل فرجش، موفّق کرده است»[۱۹].
۲ – دعا
مؤثّرترین وسیله برای ایجاد رابطه روحی با امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) و نیز عامل مؤثر در ظهور آن حضرت، دعای مردم برای فرج آن حضرت است. در کتاب مکیال المکارم، برای دعا در فرج امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) صد فایده مهم نقل شده است؛
از جمله:
۲-۱ – دعا برای فرج، موجب فرج خواهد بود.
۲-۲ – موجب زیاد شدن نعمت پروردگار می‌شود.
۲-۳ – سبب ناراحتی و اضطراب شدید شیطان می‌گردد.
۲-۴ – باعث کامل شدن ایمان می‌شود.
۲-۵ – با ارزش‌ترین اعمال و اجر رسالت پیامبر است.
۲-۶ – موجب دعا کردن متقابل امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) برای دعا کننده است.
۲-۷ – موجب نجات از فتنه‌های آخر الزّمان و سالم ماندن از هلاکت روحی است
و…[۲۰].
۳ – شناخت و معرفت امام
یکی از وظایف و بایسته‌های مهم منتظران، شناخت امام (علیه السّلام) و آشنایی ارتباط هر چه بیشتر با آن حضرت است. شناخت امام (علیه السّلام) به حدّی ضرورت دارد که در روایات معتبر شیعه و سنّی آمده است: «هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است»[۲۱]. این معرفت هم شامل نام و نسب می‌شود و هم شامل اوصاف و ویژگی‌ها و هم اهداف و برنامه‌ها می‌باشد. به همین جهت در یکی از دعاهای معتبر و معروف می‌گوییم: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی»[۲۲].
۴ – ارتباط و پیوند با ولایت
حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر عج و تجدید دایمی عهد و پیمان با آن حضرت، یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعه‌ی منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد.
۵ – توسّل و زیارت آن حضرت
بایسته است شیعیان منتظر در همه‌ی حالات –به ویژه هنگام شداید و سختی‌ها و تهاجم دشمن- به امام زمان عج، متوسّل می‌شوند و رفع مشکل خود را از مولای خود بخواهند؛ چنان‌که توصیه شده هنگام سختی گفته شود:
«یا صاحب الزّمان أغثنی یا صاحب الزّمان أدرکنی»[۲۳].
در این رابطه زیارت روز جمعه، زیارت یاسین، دعای عهد و… را بخوانند[۲۴] و با امام خود، ارتباط قلبی و انس درونی فراهم سازند.
۶ – صدقه و زیارت از طرف امام (علیه السّلام)
صدقه دادن برای سلامتی آن حضرت از اوصاف منتظران و دوستداران حقیقی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) است. اعمالی چون قرائت قرآن، حج، طواف، زیارت مرقد ائمّه (علیهِم السّلام) و هر کار خیر دیگری را می‌توان به نیابت از آن حضرت به جای آورد و ضمن اظهار ارادت و دوستی واقعی خود، یاد و نام او را همیشه در دل و جان خود زنده نگه داشت. سید این طاووس در کشف المحجه سفارش می کند: «صدقه دادن از سوی آن جناب را، پیش از صدقه دادن از سوی خود عزیزانت ، قرار ده و دعا برای آن حضرت را، بر دعا کردن برای خودت مقدّم بدار و نیز در هر کار خیری که مایه‌ی وفای به حق آن حضرت است، آن بزرگوار را مقدّم بدار که سبب می‌شود به سوی تو توجّه فرماید و به تو احسان کند»[۲۵].
۷ – تسلیم بودن و عدم تعیین وقت
روزی مهزم به امام صادق ع، عرض کرد: فدایت شوم! خبر ده من را از این امری که منتظرش هستیم کی خواهد بود؟ امام فرمود: «ای مهزَم! تعیین کنندگان وقت دروغ می گویند و عجله کنندگان هلاک می‌گردند و تسلیم شدگان نجات‌اند»[۲۶]. همچنین در تفسیر آیه «أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوه»[۲۷]، فرمود: «این امر ما است، خدای عزّوجل امر فرموده که در آن عجله نشود تا این‌که سه لشکر آن را تأیید کنند: فرشتگان، مؤمنان و رعب؛ خروج قائم، همانند خروج رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) خواهد بود…»[۲۸].
منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی مهدویت پیش از ظهور؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: رحیم کارگر
[۱]. آل عمران (۳)، آیه ۲۰۰٫
[۲]. منتخب الاثر، ص ۵۱۵، ج ۸؛ الغیبه النعمانی، ص ۱۹۹؛ تفسیر برهان، ج ۱، ص ۲۳۴٫
[۳]. ر. ک: کنز الحقایق، شیخ محمود شبستری.
[۴]. الغیبه النعمانی، ص ۲۵۰، باب ۱۴، ح ۵٫
[۵]. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۰٫
[۶]. نجم الثاقب، ص ۵۲۳٫
[۷]. بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۱۳۷٫
[۸]. ر. ک: نشریه موعود، مقاله شیعه، انتظار و وظایف منتظران، مهر و آبان ۸۰٫
[۹]. کافی، ج ۱، ص ۱۹۱، ح ۱٫
[۱۰]. بحار الانوار، ج ۳۶، ص ۲۹۶، ح ۱۲۵٫
[۱۱]. همان، ج ۵۳، ص ۱۷۶٫
[۱۲]. یوم الخلاص، ج ۱، ص ۳۹۲، ح ۴۴۵٫
[۱۳]. اقبال الاعمال، ص ۲۹۸٫
[۱۴]. منتخب الاثر، ص ۴۹۸٫
[۱۵]. یوم الخلاص، ج ۱، ص ۳۵۶، ح ۳۶۱٫
[۱۶]. الزام الناصب، ص ۱۳۷٫
[۱۷]. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۶٫
[۱۸]. اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۵۹٫
[۱۹]. بحار الانوار، ج ۵۱، ۷۲؛ کتاب الغیبه طوسی، ص ۱۷۶٫
[۲۰]. ر. ک: مکیال المکارم، ج ۱، ص ۶۲۶-۶۴۹٫
[۲۱]. کمال الدین، ج ۱، ص ۳۷۱؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۰؛ ینابیع المودّه، ج ۲، ص ۳۷۲٫
[۲۲]. کافی، ج ۱، ص ۳۳۷، ح ۵؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۵۱۲٫
[۲۳]. مختصر نجم الثاقب، ص ۱۳۳٫
[۲۴]. ر. ک: سیمای آفتاب، ص ۲۹۲ و ۲۹۳٫
[۲۵]. کشف المحجه، ص ۱۵۲٫
[۲۶]. کافی، ج ۱، ص ۳۶۸٫
[۲۷]. نحل (۱۶)، آیه ۱٫
[۲۸]. الغیبه النعمانی، ص۱۰۴٫
پاسخ دهید