اگر مفهوم انتظار به درستی فهمیده شود، معلوم می‌گردد بین انتظار موعود و حیات پویا و ظلم ستیزی و ریشه کنی فساد از زمین، ملازمه هست و روایات فراوانی که فضیلت انتظار و مقام منتظران را بیان می‌کند، این تصویر زیبا را ارائه کرده است. در پرتو انتظار موعود، حرکت‌های اصلاحی شکل می‌گیرد و به برکت آن، حیات انسانی، مفهوم و جایگاه الهی خود را پیدا می‌کند و بشر را به سوی اهداف والای انسانی به پیش می‌برد.

انتظار، امید می‌آورد و امید به آینده‌ی روشن، سبب حرکت و نشاط و پویایی می‌گردد. امید به تحقّق ارزش‌ها سبب تقویت روحیه‌ی صالحان می‌گردد و بسیج عمومی به سوی رفع ظلم و فساد را اعلام می‌دارد. امید به موعود جهانی و انقلاب ارزشی او، هر گونه سستی، افسردگی، سکوت و سکون را از افراد برمی‌دارد و اقدام و عمل و تحرّک را به جای آن می‌نشاند.

گفتنی است به رغم این انگاره‌ی روشن، دو نوع برداشت متفاوت و جدا از هم از «انتظار» صورت گرفته است:

۱ –  انتظاری که سازنده، نگه‌دارنده، تعهّد آور، نیروآفرین و تحرّک بخش است؛ به گونه‌ای که می‌تواند نوعی عبادت و حق پرستی شمرده شود.

۲ – انتظاری که سستی، بی‌تفاوتی و تحمل اسارت و سلطه‌ از نشانه‌های بی‌نشان آن است.

یک: انتظار منفی و ویرانگر

در این نگرش، انتظار، عامل رکود و عقب ماندگی است و منتظران از هر تلاش و کوشش اصلاحی دست می‌شویند و در برابر زور و فشار و ظلم و فساد راه خاموشی و سکوت در پیش می‌گیرند. حتّی به این بارو می‌رسند که می‌بایست به گسترش جور و فساد کمک می‌کنند و یا نسبت به آن بی‌تفاوت باشند تا گیتی پر از ستم و تباهی گردد و ظهور مهدی موعود نزدیک شود. چنین اندیشه‌ای باعث انزوا و دوری از عرضه‌ی سیاست می‌شد و گاهی ابزار دست حکومت‌های جور برای انحراف اذهان و سؤ استفاده از افکار مهدی باوری بوده است!

به نظر شهید مطهری؛ انتظار ویرانگر، برداشت قشری از مهدویت و قیام مهدی موعود است. به طوری که برخی گمان می‌کند قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف)، صرفاً ماهیّت انفجاری دارد و تنها به دنبال گسترش و رواج ظلم، تبعیض و تباهی‌ها شکل می‌گیرد[۱]. این دیدگاه جایگاه خاصی در شیعه نداشته و با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و رهبری و روشنگری‌های امام خمینی، رو به افول و خاموشی نهاده است.

دو: انتظار مثبت و سازنده

بر این اساس، انتظار همه گاه جنبش آفرین، سرچشمه‌ی قیام و مقاومت و ایثار و حرکت می‌باشد و حالت فرسایشی و سست کنندگی ندارد؛ زیرا منتظر می‌تواند با تلاش و زمینه سازی خود، فرج و گشایش را نزدیک کند و امکانات و بسترهای فرهنگی، نظامی، سیاسی و اجتماعی آن را فراهم سازد.

نقطه‌ی شکوفایی و اوج این تفکّر (انتظار مثبت)، در عصر پیروزی انقلاب اسلامی ایران نمودار گشت؛ و دوران تاریک و پر از ظلم و فساد رژیم پهلوی را از صفحه تاریخ محو کرد. آگاهی فزون‌تر علما و عموم شیعیان، زمینه را برای ظهور و بروز آثار و پیام‌های اصلی انتظار فراهم ساخت و آن عبارت بود از: عدم پذیرش نظام فاسد حکومتی، عدم تحمّل ظلم و ستم فراوان دین ستیزی آشکار و تشکیل جکومت دینی در راستای تعمیق بخشی به اندیشه‌ی مهدویت، پس «انتظار ظهور مهدی موعود» منشأ خمودگی و رکود جوامع اسلامی نیست و عدم تحقّق آن تا امروز، موجب دلسردی و یأس نمی‌شود؛ زیرا در روایات متعدّدی بیان شده است که دوران غیبت، دوره امتحان و آزمایش مردم است. باید تلاش کرد تا با تقویت باورها و اعتقادات در مقابل سختی‌های زمان غیبت، مقاومت کرد و در عین حال، خود را برای ظهور و شرکت در قیام امام مهدی عج آماده ساخت.

البتّه آثار انتظار منحصر در بُعد «سیاسی» نیست؛ بلکه انتظار و مهدی باوری، زوایا و ابعاد مختلفی دارد. از جمله:

۱ – بعد توحید؛ انتظار در ماهیت خود، انسانِ منتظر را متوجّه خدای جهان می‌کند. توجّه به خدا و طلب فرج از درگاه او، از مهم‌ترین اصول «مهدی باوری» است.

۲ – بعد نبوت؛ منتظران چشم به راه کسی هستند که در او، صفات و آثار پیامبران گرد آمده است. هر کس دوست دارد، آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد را ببیند، می‌تواند چهره‌ آنان را در مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف) ببیند. او می‌آید تا آرمان پیامبران را تحقّق بخشد و دین خدایی را بگستراند و ندای توحید را به همه عالم برساند.

۳ – بُعد قرآنی؛ مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشّریف)، زنده کننده‌‌ی همه‌ی احکام قرآن است. انسان منتظر همواره این آرمان را در دل زنده می‌دارد که روزی با ظهور آن حضرت، قرآن و آموزه‌های آن در سراسر جهان حاکمیت یاد و برنامه‌ی زندگی گردد.

۴ – بعد امامت؛ مهدی، وصی صدّیقین و خاتم ائمه‌ی طاهرین است. امامان پیشین یکایک او را یاد کرده‌اند. او فرزند و یادگار و ادامه دهنده‌‌ی راه آنان است. مهدی، مظهر قائم امامت است و انتظار ظهور او، بزرگ‌ترین تأکید بر اصل امامت و رهبری است.

۵ – بُعد عدل؛ انتظار مهدی، انتظار ظهور عدل است. او جهان آکنده از بیداد را، از داد پر می‌سازد و عدل خدایی را در همه جا و همه سو سرایت می‌دهد.

۶ – بُعد معاد؛ در امر انتظار، اصل اعتقادی بسیار مهم «معاد» و بازگشت مسئولانه به نزد خداوند، همواره حضور دارد… مهدی به هنگام ظهور، ستمگران را کیفر می‌دهد و ظالمان را به سزای اعمال خود می‌رساند و مؤمنان را عزیز می‌دارد. به هنگام ظهور او، گروهی از پاکان و پلیدان به جهان باز می‌گردند (و پلیدان کیفر و مجازات می‌بینند). از علایم حتمی فرا رسیدن رستاخیز، ظهور مهدی است، تا او نیاید، عمر جهان به سر نمی‌رسد و قیامت برپا نمی‌گردد…[۲].

۷ – بُعد دانش و خردورزی؛ مهم‌تر از همه، توجّه ویژه منتظران به علم و دانایی است؛ به طوری که در پرتو ظهور حضرت، عقل و خرد جامعه بشریت کامل می‌گردد و زمینه‌های رشد، توسعه و سعادت در تمام زمینه‌های علمی، معنوی، صنعتی و آبادانی فراهم می‌شود.

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی مهدویت پیش از ظهور؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: رحیم کارگر

[۱]. ر. ک: قیام و انقلاب مهدی، ص ۶۲٫

[۲]. محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص ۲۶۵ و ۲۶۶٫