در پاسخ به این پرسش گفتنی است که نمی‌توان محلّ خاصی برای آن حضرت در نظر گرفت و منطقه و شهری را به عنوان محل سکونت او معرّفی کرد. اصولاً «پنهان زیستی امام» ایجاب می‌کند که مسکن و مکان زندگی او، کاملاً مخفی و ناشناخته بماند.

سدیر صیرفی از امام صادق (علیه السّلام) روایت می‌کند: «صاحب الامر» از این جهت یا یوسف (علیه السّلام) شباهت دارد که برادران یوسف –با این‌که عاقل و دانا بودند و قبلاً هم با وی معاشرت داشتند- وقتی پیش او رفتند تا خودش را معرّفی نکرد؛ او را نشناختند و با این‌که بین او و یعقوب (علیه السّلام)، بیش از هیجده روز راه فاصله نبود، یعقوب از وی اطّلاع نداشت. پس چرا این مردم انکار می‌کنند که خداوند همین عمل را نسبت به حجّـ خویش صاحب الامر نیز انجام دهد؟ او نیز در بین مردم تردّد می‌کند و در بازار ایشان راه می‌رود و بر فرش‌های آنان قدم می‌گذارد؛ ولی [مردم] او را نمی‌شناسند و به همین وضع زندگی می‌کند تا هنگامی که خداوند به او اذن معرّفی به مردم را بدهد»[۱].

 آن حضرت برای انجام وظایف و تکالیف خود از مکانی به مکان دیگر می‌رود و بر اساس حکایات معتبره در شهرها و اماکن مختلفی دیده شده است. مدینه، مکّه، نجف، کوفه، کربلا، کاظمین، سامرا، مشهد و قم، از جمله آن است.

و در بعضی از زمان‌ها و مناسبت‌ها در مکانی مقدّس حضور دارد. در این‌جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

مکان‌های خاصی

۱ – مدینه و پیرامون آن (رضوی)

امام باقر (علیه السّلام) می‌فرماید: «ناچار برای صاحب الزمان، عزلت و غیبتی است و طیّبه (مدینه) خوب جایگاهی [برای ایشان] است»[۲].

۲ – مکّه و اطراف آن (ذی طوی)

از امام باقر (علیه السّلام) نقل شده است: «یَکُونُ‏ لِصَاحِبِ‏ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَهٌ فِی بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَى نَاحِیَهِ ذِی طُوًى‏…»[۳]؛ «صاحب الامر در یکی از این درّه‌ها غیبتی خواهد داشت، سپس با دستش به بخشی از ذی طوی اشاره کرد».

در دعای ندبه می‌خوانیم: «لَیْتَ شَعْرِی أَیْنَ اسْتَقَرَّتْ بِکَ النَّوَى بَلْ أَیُّ أَرْضٍ تُقِلُّکَ أَوْ ثَرَى [أَوِ الثَّرَى‏] أَ بِرَضْوَى أَمْ غَیْرِهَا أَمْ ذِی طُوًى‏»[۴]؛ «ای کاش می‌دانستم که در کدامین زمین قرار داری و کدام زمین یا خاک وجود نازنینت را بر خود حمل می‌کند؟ آیا در رضوی هستی یا در جای دیگر؟ آیا در ذی طوی هستی؟»

۳ – حضور هر ساله در حج و عرفات

از زمان‌ها و مکان‌هایی که امام در آن حضور مستمر و دائمی دارد، موسم حج و روز عرفه و در سرزمین عرفات است؛ امام صادق (علیه السّلام) فرمود: «یَفْقِدُ النَّاسُ إِمَامَهُمْ فَیَشْهَدُ الْمَوْسِمَ فَیَرَاهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ»[۵]؛ «مردم امام زمان خود رات نمی‌یایند، او در موسم حج [و در منا و عرفات] شرکت می‌کند و آنان را می‌بیند؛ ولی آنان او را نمی‌بینند».

امام رضا (علیه السّلام) نیز می‌فرماید: «إِنَّهُ لَیَحْضُرُ الْمَوَاسِمَ فَیَقْضِی جَمِیعَ الْمَنَاسِک‏…»[۶]؛ «[مهدی] در موسم حج حاضر می‌شود و همه اعمال را انجام می‌دهد و در عرفه نیز وقوف می‌کند و دعای مؤمنان را آمین می‌گوید»

محمد بن عثمان عمری، یکی از نائبان چهارگانه امام زمان عج می‌گوید: «به خدا سوگند: صاحب الزّمان در موسم حج، همه ساله حضور می‌یابد و مردم را می‌بیند و می‌شناسد. مردم [هم] او را می‌بینند، امّا نمی‌شناسند»[۷].

۴ – مسجد کوفه، سهله، کربلا و نجف

ابو بصیر از امام صادق (علیه السّلام) نقل می‌کند: «گویا می‌بینم که قائم ما با خانواده‌اش در مسجد سهله اقامت گزیده است»[۸].

بر اساس حکایات معتبر، ملاقات بزرگانی چون مقدّس اردبیلی، علامه بحر العلوم، شیخ محمد تقی آملی و… در مسجد سهله و کوفه صورت گرفته است[۹].

از مجموع این روایات و حکایات معتبر، برداشت می‌شود که آن حضرت در شهرها و مناطق مختلف حضور دارد و محل زندگی ایشان، جای خاصّی نیست. پس زندگی او به شیوه‌ی عادی و معمولی است؛ زیرا این‌گونه زندگی، حسّاسیّت برانگیز نیست و برای آن حضرت نیز آسان‌تر و طبیعی‌تر است.

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی مهدویت پیش از ظهور؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: رحیم کارگر

[۱]. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۴؛ کمال الدین، ج۲، ب ۳۳، ج ۲۱٫

[۲]. کافی، ج ۱، ص ۳۴۰، ح ۱۶، باب فی الغیبه.

[۳]. الغیبه النعمانی، ص ۱۸۲؛ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۵۰، ح ۵۵۹٫

[۴]. اقبال الاعمال، ص ۲۹۸٫

[۵]. منتخب الاثر، ص ۳۱۹٫

[۶]. بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۵۲٫

[۷]. همان، ج ۵۲، ص ۱۵۲٫

[۸]. همان، ص ۵۸۳، ح ۷۷۶٫

[۹]. ر. ک: توجّهات ولی عصر عج به علما و مراجع، ص ۱۴۶-۱۵۵٫