فلسفه سجده بر تربت سیّد الشهداء (علیه السّلام) چیست؟
در این‌باره نخست باید دانست، سجده بر زمین، سنگ و خاک، مورد اتفّاق همه مسلمانان است و تمام فرقه‌های اهل سنّت نیز به درستی سجده بر زمین اعتقاد دارند. امّا نسبت به درستی سجده بر فرش، پوشیدنی‌ها و خوردنی‌ها، اختلاف است.
در این‌جا شایسته است روایت امام صادق (علیه السّلام) درباره علّت و فلسفه سجود بر خاک و زمین و بطلان سجود بر پوشیدنی‌ها و خوردنی‌ها بیان شود.
هشام بن حکم می‌گوید: از امام صادق (علیه السّلام) درباره آنچه سجده بر آن‌ها صحیح است و آنچه سجده بر آن صحیح نیست پرسیدم، حضرت (علیه السّلام) فرمودند: «سجده تنها باید بر زمین و آنچه زمین می‌رویاند ـ به جز خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها ـ انجام گیرد». گفتم: فدایت گردم علّت و دلیل آن چیست؟
حضرت صادق (علیه السّلام) فرمودند: «لِأَنَّ السُّجُودَ هُوَ الْخُضُوعُ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَلَا یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ عَلَى مَا یُؤْکَلُ وَ یُلْبَسُ لِأَنَّ أَبْنَاءَ الدُّنْیَا عَبِیدُ مَا یَأْکُلُونَ وَ یَلْبَسُونَ، وَ السَّاجِدُ فِی سُجُودِهِ فِی عِبَادَهِ اللَّهِ تَعَالَى فَلَا یَنْبَغِی أَنْ یَضَعَ جَبْهَتَهُ فِی سُجُودِهِ عَلَى مَعْبُودِ أَبْنَاءِ الدُّنْیَا الَّذِینَ اغْتَرُّوا بِغُرُورِهَا وَ السُّجُودُ عَلَى الْأَرْضِ أَفْضَلُ لِأَنَّهُ أَبْلَغُ فِی التَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ»[۱]؛ «سجده، خضوع و کرنش بر خداوند عزوجل است، پس شایسته نیست بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها صورت پذیرد؛ زیرا دنیاپرستان، بندگان خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها هستند، در حالی‌که سجده کننده به هنگام سجده در حال پرستش خداوند عزوجلّ است، پس سزاوار نیست پیشانی خود را بر آنچه معبود دنیاپرستان است ـ کسانی که فریب دنیا را خورده‌اند ـ قرار دهد. سجده نمودن بر زمین، بلاتر و برتر است؛ زیرا با فروتنی و خضوع در برابر خداوند عزوجلّ تناسب و سازگاری بیشتری دارد».
درباره سجده بر زمین روایت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) که مورد اتفّاق شیعیان و اهل سنّت است، نقل می‌کنیم: «جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً»[۲]؛ «زمین برای من، سجده‌گاه و مایه پاکیزگی قرار داده شده است».
از این روایت به خوبی استفاده می‌شود؛ پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) خاک و زمین را به عنوان سجده‌گاه و جهت تیمم استفاده می‌کردند و در این‌باره تمامی شیعیان و اهل سنّت اتفّاق نظر دارند. نسبت به دیگر موارد اگر اختلاف نظر هست،عقل داوری می‌کند که به مورد اتفّاق نظر،علیهم السلامل شود.
امّا در خصوص برتری تربت امام حسین علیه السلام، علّامه امینی رحمت الله علیه می‌فرماید:
این امر بر دو اصل اساسی استوار است:
الف: آن‌که شیعه امامیه درصدد آن است که برای خود تربت و مهری پاک به همراه داشته باشد تا بر آن سجده نماید.
ب: برخی از مکان‌ها بر بعضی دیگر برتری دارد، لذا آثار و برکاتی بر آن مترتب است؛ به همین دلیل کعبه و حرم، حکم خاصی به خود گرفته است. از جمله سرزمین‌هایی که بر سایر بقاع برتری پیدا کرده است و دارای آثار و برکاتی خاص است محلی است که بدن شریف سیّد الشهداء (علیه السّلام) را در خود جای داده است.
همان بقعه‌ای که امام علی (علیه السّلام) قبل از شهادت امام حسین (علیه السّلام) قبضه‌ای از خاک آن را برداشت و استشمام کرد و چنان گریست که زمین از اشک‌های حضرتش مرطوب گشت.
سپس فرمود: از این سرزمین هفتاد هزار نفر محشور شده و بدون حساب وارد بهشت می‌گردند.[۳] آیا سجده بر چنین تربتی مطلوبیّت و قداست ندارد و سبب تقرّب به خداوند متعال نمی‌گردد؟ آیا سزاوار نیست که انسان برتربتی سجده کند که در آن نشانه‌های توحید و شهادت در راه معبود است؟ تربتی که در صورت توجّه خاص به حقیقت آن حالت رقّت قلب در انسان ایجاد شده و انسان را به سوی خداوند نزدیک می‌کند…».[۴]
استاد عبّاس محمود عقاد ـ نویسنده مصری ـ در مورد سرزمین کربلا می‌نویسد: «سرزمین کربلا حرمی است که مسلمانان برای عبرت و یادآوری به زیارت آن می‌آیند و غیرمسلمین برای مشاهده و بازدید، ولی اگر بنا باشد که حقّ این سرزمین ادا شود باید آن را زیارت‌گاه هر انسانی قرار داد که برای نوع خود نصیبی از قداست و بهره‌ای از فضیلت قائل است، زیرا ما به یاد نداریم که قطعه‌ای از زمین به مانند کربلا این چنین دارای فضیلت و منقبت باشد و این نیست مگر به جهت آن‌که این سرزمین با اسم کربلا و منزلگاه حسین (علیه السّلام) مقرون و عجین شده است.»[۵]
نکته شایان ذکر آن‌که تربت امام حسین (علیه السّلام) مورد توجّه و اهتمام پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و اهل بیت ایشان بوده است. این حدیث را شیعه و سنّی نقل کرده‌اند که: امام علی (علیه السّلام) فرمودند: روزی نزد پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) رفتم در حالی‌که اشک از چشمان مبارک ایشان جاری بود؛ پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: الآن جبرئیل نزد من بود و به من خبر داد که حسین (علیه السّلام) کشته خواهد شد. جبرئیل به من گفت: آیا می‌خواهی تربت و خاک او را به تو نشان دهم تا آن را استشمام کنی؟ گفتم: بله؛ «فَمَدَّ یَدَهُ فَقَبَضَ قَبْضَهً مِنْ تُرَابٍ»[۶]؛ «جبرئیل (علیه السّلام) دست خود را دراز کرد و مشتی از خاک را برداشت و به من داد» از این‌رو دیگر ناخودآگاه اشک چشمم جاری است.
این روایت را دانشمندان اهل سنّت از جمله شمس الدین ذهبی در کتاب خود «سیر اعلام النبلاء» ذکر کرده است.
مرحوم علّامه مجلسی روایت را به این مضمون در بحارالانوار از انس بن مالک نقل می‌کند: «جبرئیل به رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: امّت تو فرزندت حسین (علیه السّلام) را خواهد کشت. پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) با شگفتی فرمودند: امّت من فرزندم را می‌کشند؟! جبرئیل فرمود: آری. اگر بخواهی آن تربت و خاکی که حسین (علیه السّلام) بر روی آن کشته خواهد شد را به تو نشان دهم. پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: آری. سپس جبرئیل خاک و تربتی قرمز رنگ و خوشبو را به پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نشان داد و گفت: اگر این خاک به خون تازه تبدیل شد، این علامت کشته شدن فرزندت حسین (علیه السّلام) است.»[۷]
جریان نشان دادن تربت امام حسین (علیه السّلام) به پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) توسط جبرائیل، و این‌که پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آن را استشمام نمودند، بوسیدند و گریستند، در منابع معتبر و به طور فراوان ذکر شده است. بنابراین این هدیه ارزشمندی که حضرت جبرئیل برای رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آوردند و ایشان آن را بوییدند و گریستند و احترام کردند، نزد ما نیز ارزشمند است و ما به پیروی از سنّت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آن تربت پاک را ارزشمند و مقدس می‌دانیم و چرا بر تربتی که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آن را بوییدند و بوسیدند و بر آن گریه کردند سجده نکنیم.[۸]
نکته دیگر آن که پیشوایان معصوم ما در رفتار و سخن خویش عنایت و توجّه ویژه‌ای به تربت امام حسین (علیه السّلام) و سجده بر آن داشتند.
مرحوم شیخ حرّ عاملی در کتاب «وسائل الشیعه» بابی را گشوده‌اند تحت عنوان باب «استحباب السجود علی تربه الحسین ع» و روایات معصومین (علیهم السّلام) در فضیلت و استحباب سجده بر تربت امام حسین (علیه السّلام) را ذکر کرده‌اند که در ذیل به چند نمونه اشاره می‌شود:
۱ – امام صادق (علیه السّلام) یک دستمال زرد رنگ داشتند که در آن تربت ابی‌عبدالله الحسین (علیه السّلام) را نگه می‌داشتند و هرگاه وقت نماز می‌رسید، آن تربت را بر روی سجاده خود قرار می‌دادند و بر آن سجده می‌کردند و سپس می‌فرمودند: «إِنَّ السُّجُودَ عَلَیْهَا یَخْرِقُ الْحُجُبَ السَّبْعَ»[۹]؛ «به درستی که سجده کردن بر تربت امام حسین (علیه السّلام) حجاب‌های هفتگانه را پاره می‌کند و از میان برمی‌دارد».
۲ – امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «السُّجُودُ عَلَى طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ (علیه السّلام) یُنَوِّرُ إِلَى الْأَرْضِ السَّبِعَهِ وَ مَنْ کَانَت مَعَهُ سُبْحَهٌ مِنْ طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ (علیه السّلام) کُتِبَ مُسَبِّحاً وَ إِنْ لَمْ یُسَبِّحْ بِهَا»[۱۰]؛ «سجده کردن بر خاک قبر امام حسین (علیه السّلام) زمین‌های هفتگانه را منور و روشن می‌کند و هر کس همراه او تسبیحی از قبر امام حسین (علیه السّلام) باشد، جزو تسبیح‌کنندگان نوشته می‌شود، اگر چه با آن، تسبیح و ذکر نمی‌گوید».
منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی شیعه و اهل سنت؛ دفتر نشر معارف تدوین و تألیف: علی اصغر رضوانی، مصطفی عزیزی
[۱]. بحار الانوار، مجلسی، ج ۸۲، ص ۱۴۷٫
[۲]. صحیح بخاری، ج ۱، کتاب الصلاه، ص ۹۱٫
[۳]. المعجم الکبیر، ج ۳، ص ۱۱۱، ح ۲۸۲۵٫
[۴]. السجود علی التربه الحسینیه عند الشیعه الامامیه، ص ۶۹ـ ۸۷٫
[۵]. ابوالشهداء، ص ۱۴۵٫
[۶]. سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج ۳، ص ۲۸۸ و ۲۸۹٫
[۷]. بحار الانوار، مجلسی، ج ۴۴، ص ۲۹۹٫
[۸]. میزان الحق، جعفر مرتضی عاملی، ج ۱، ص ۲۶۳٫
[۹]. وسائل الشیعه، حر عاملی، ج ۳، ص ۶۰۸٫
[۱۰]. همان، ج ۳، ص ۶۰۷ و ۶۰۸٫
پاسخ دهید