قتل نفس زکیه به عنوان نشانه‌های ظهور امام زمان(عج)؛ به چه معناست؟ آیا «نفس زکیه» نام مستعار است و معنای دیگری دارد؟

پاسخ اجمالی

برپایه روایات؛ یکى از نشانه‌هاى حتمی و مشهور ظهور امام مهدی(عج)، «کشته شدن نفْس زکیّه» است. (در ذیل به برخی از این روایات اشاره می‌شود). این علامت در برخی منابع حدیثی اهل سنت نیز وجود دارد؛[۱] ولى در منابع شیعه به عنوان نشانه‌اى حتمى معرّفى می‌شود.
بنابر تحقیق و بررسی؛ بیشتر احادیثى که درباره «نفْس زکیّه» نقل شده‌اند، از جهت سندی معتبر و صحیح‌اند.
احادیث مربوط به این شخص؛ مانند دیگر احادیث علائم ظهور، به دو دسته تقسیم می‌شوند: بخشى که در آنها سخن از امام مهدى(عج) و ظهور آن‌حضرت وجود ندارد و به عنوان «فتن» و «ملاحم» و به عبارتى؛ پیش‌گویى آینده ذکر شده است. در بخش دیگر؛ به نام حضرت مهدى تصریح شده و قتل نفْس زکیّه، یکى از نشانه‌هاى ظهور آن‌حضرت دانسته می‌شود.

به نظر برخى؛ انتساب به سادات حسنى از ویژگی‌هایى است که براى نفس زکیّه‏ نیز برشمرده شده است؛ از این‌رو نفْس زکیّه همان سیّد حسنى است، ولى شهرت نفْس زکیّه و روایات متعدّدى که درباره او رسیده است، علامت بودن او را اثبات می‌کند. بنابراین، می‌توان احادیث سیّد حسنى را بر نفس زکیّه حمل کرد. حدیثى را که درباره «مرد هاشمى» آمده نیز می‌توان بر نفس زکیّه حمل کرد؛ چون کشته شدن در میان رکن حجر الأسود و مقام ابراهیم، درباره هر دو نفر ذکر شده است.[۲]
به این نکته هم باید توجّه کرد که تعدادى از احادیث منابع شیعه و سنّى درباره نفْس زکیّه، بخصوص آنچه در «الفتن» ابن حماد و «کتاب الغیبه» شیخ طوسى آمده، مستند به معصوم(ع) نیستند. البته همین احادیث به واسطه کتاب‌هایی؛ مانند «التشریف بالمنن» ابن طاووس، به شیعه راه یافته و تلقّى به قبول شده‌اند.[۳]

بخشى از احادیثى که نفْس زکیّه را نشانه ظهور می‌دانند، آن‌را همراه با چند نشانه مهم دیگر؛ مانند نداى آسمانى، خروج سفیانى و خَسْف بَیداء(به زمین فرو رفتن در بیداء) ذکر می‌کند.
اینک به برخی از روایات با توجه به بخش‌هایی که بیان شد؛ اشاره می‌شود:
امام صادق(ع) فرمود: «و اختلاف فلان طایفه نیز حتمى است و کشته شدن نفْس زکیّه نیز حتمى است و خروج قائم نیز حتمى است».[۴]
امام صادق(ع) می‌فرماید: «پنج نشانه، پیش از قیام قائم است: بانگ [آسمانى‏]، [خروج‏] سفیانى، فرو رفتن [سپاه او] در زمین، کشته شدن نفْس زکیّه و [خروج‏] یمانى».[۵]

امام باقر(ع) می‌فرماید: «هنگامى که مردان، خود را به زنان و زنان، خود را به مردان شبیه کنند … و جوانى از خاندان محمّد(ص) میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم‏] – که نامش محمّد بن حسن، نفْس زکیّه است-، کشته شود و بانگى از آسمان آید که حق نزد او و شیعه اوست، این، هنگام خروج قائم ماست».[۶]
با توجّه به مجموعه متون می‌توان گفت؛ نفْس زکیّه یکى از علائم مشهور و حتمىِ ظهور است که درباره او و شهادت او، تقریباً روایات معتبرى وجود دارد. اگر چه مانند دیگر علائم، جزئیّات مرتبط با او از ابهام برخوردار است. نکته قابل توجّه این است که قبل از قیام امام زمان(عج) انسان‌هاى بی‌گناه و داراى درجات بالاى ایمانىِ بسیارى کشته می‌شوند. علامت حتمى بودن قتل یکى از آنها، نشانگر موقعیت ممتاز اجتماعى و وظیفه مهمّى است که بر عهده او گذاشته شده است؛ از این‌رو می‌توان گفت: منظور از «نفس زکیّه»، انسانى صالح و با تقوا است، و نه شخصی خاص و با این نام، همانگونه که در اعتراض حضرت موسی(ع) به حضرت خضر(ع)، استفاده از عبارت«أَقَتَلتَ نَفساً زَکِیّهً»[۷] به عنوان صفتی برای نوجوان مقتول بود و نه نامی برای او.

منبع:اسلام کوئست

[۱]. خزاعی مروزی، نعیم بن حماد، کتاب الفتن، ج ۱، ص ۳۲۴ و ۳۲۹، قاهره، مکتبه التوحید، چاپ اول، ۱۴۱۲ق؛ عبسی، أبو بکر بن أبی شیبه، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، ج ۷، ص ۵۱۴، ریاض، مکتبه الرشد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

[۲]. ر. ک: محمدى ری‌شهرى، محمد، طباطبایى، سید محمد کاظم‏، و جمعی از پژوهشگران، دانشنامه امام مهدى(عج) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج ‏۷، ص ۴۳۸ – ۴۳۹، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.

[۳]. همان، ص ۴۳۹.

[۴]. طوسی، محمد بن حسن‏، کتاب الغیبه، ص ۴۳۵، قم، دار المعارف الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.

[۵]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏۸، ص ۳۱۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۶]. شیخ صدوق، محمد بن على، کمال الدین و تمام النعمه، ج ‏۱، ص ۳۳۱، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.

[۷]. کهف، ۷۴.