شخصیت انسان تحت تأثیر عوامل گوناگونى شکل مى گیرد.

عوامل وراثتى و ژنتیکى در واقع زمینه ساز به وجود آمدن یک دسته ظرفیت ها و امکانات و استعدادهایى است که در تعامل با محیط این استعدادهاى بالقوه به رشد و شکوفایى مى رسد. آنچه در شکل گیرى شخصیت انسان بسیار مؤثر است به ویژه در دوران نوجوانى و جوانى دوستانى هستند که ما انتخاب مى کنیم نقش دوست در سرنوشت انسان و همچنین در شخصیت او بسیار مهم و مؤثر است به گونه اى که در روز قیامت افرادى که به سرنوشت بدى دچار شده اند خواهند گفت «اى کاش فلانى را به عنوان دوست انتخاب نکرده بودم».[۱]

دوست در خوشبختى و سعادت انسان و همچنین در شقاوت و بدبختى او نقش بسیار زیادى دارد و خداوند متعال به خاطر اهمیت دوست و نقشى که در سرنوشت انسان دارد، دو داستان بسیار مهم را براى ما در قرآن بیان مى فرماید: یکى داستان فرزند حضرت نوح که با انتخاب دوستانى ناباب گرفتار عذاب الهى شد و داستان اصحاب کهف که از طریق دوستى توانستند خودشان را از محیطى که سرتاسر آن آلوده ى به شرک و گناه بود، نجات دهند و حتى سگى که همراه آنها بود، در اثر همراهى با افراد نیکوکار به سرنوشتى نیکو و ارزشمند رسید تا جایى که قرآن از آن سگ نیز نام مى برد. بنابراین رفیق و همنشین مى تواند نقش بسیار مؤثرى در زندگى انسان داشته باشد.

به قول سعدى:

پسر نوح با بدان بنشست

خاندان نبوتش گم شد

سگ اصحاب کهف روزى چند

پى نیکان گرفت و مردم شد

درست است، شخصیت ما متأثر از عوامل وراثتى و محیطى است ولى ما با انتخاب خود مى توانیم بهترین استفاده را از استعدادهاى خود و امکاناتى که محیط و وراثت در اختیار ما قرار داده، ببریم بنابراین خود ما و انتخاب ما و تلاش و کوشش ما نقش اصلى را در شکل گیرى شخصیت ما دارد و ما هرگز محکوم عوامل وراثتى و محیطى نیستیم بلکه مى توانیم به آنها جهت بدهیم و به نفع خود از آنها بیشترین بهره بردارى را بنماییم.

نکته ى قابل توجه دیگرى که باید به آن توجه کنید این است که مؤلّفه هاى شخصیتى انسان در عین حال که نسبتا پایدار است ولى قابل تغییر نیز هست. بسیارى از روان شناسان معتقدند که شخصیت تا پایان عمر قابل تغییر است البته در دوران کودکى و نوجوانى و جوانى راحت تر مى توان تغییراتى را در مؤلّفه هاى شخصیتى ایجاد کرد و در سنین بالا و پیرى ایجاد تغییر مشکل مى شود ولى محال نیست. با توجه به آنچه گفته شد شما هم مشکلاتى را که از نظر شخصیتى احساس مى کنید دارید مى توانید برطرف کنید و هم گذشته را جبران نمایید بشرط اینکه با عزمى راسخ و گام هایى استوار تصمیم بگیرید و تلاش کنید و با پشتکار در مسیرى که براى شما تعیین مى شود حرکت کنید.

۱ – سعى کنید در رابطه با دوستانى که دارید به صورت جدّى تجدید نظر کنید و اگر افرادى ناباب، غیرمذهبى و لاابالى هستند براى همیشه آنها را رها کنید.

۲ – افراد اجتماعى، مذهبى با نشاط را جایگزین دوستان قبلى نمایید.

۳ – رابطه خود را با مجالس مذهبى و مسائل معنوى بیشتر کنید.

اما در جبران گناهان بهترین راه و مطمئن ترین کار پشیمانى از گناهان، عدم تکرار آنها و بازگشت به سوى خداوند متعال و بالاخره توبه ى واقعى است اگر واقعا شما توبه کنید خداوند آمرزنده است و افرادى که توبه مى کنند به ویژه اگر جوان باشند خداوند نه تنها آنها را مى بخشد بلکه آن ها را دوست مى دارد و با آغوش باز مى پذیرد و همه ى آلودگى ها را پاک مى کند بنابراین راه نجات، راه تغییر مسیر زندگى، راه انتخاب دوستان خوب و راه جبران همه ى اشتباهات گذشته باز است فقط همّت بلند و پشتکار مجدّانه ى شما را مى طلبد.

در پایان توجه به این نکته ضرورى است و آن این که چرا گاهى اوقات بعضى افراد وقتى از یک محیط کوچک وارد محیط بزرگ ترى مى شوند عنان فکر، تصمیم گیرى، اعتقادات، اخلاقیات، اصالت هاى خانوادگى و فرهنگى از دست آنها ربوده مى شود و هیچ گونه ثبات فکرى ندارد و یک حالت به هم ریختگى پیدا مى کنند هر روزى با کسى طرح دوستى مى بندد و هر روزى تصمیم بر یک کارى مى گیرند و در هیچ کدام از این انتخاب ها نه تنها به اهداف خود نمى رسند بلکه دچار شک و تردید، دل زدگى، ناامیدى و… و بالاخره در همه ى زمینه ها دچار افت و حتى از هم گسستگى مى شوند؟ به نظر مى آید علت اصلى این لغزش ها و اشتباهات و شکست ها به خود آنها برمى گردد، گرچه عوامل دیگرى نیز مى توانند نقش داشته باشند.

حال این سؤال مطرح مى شود که چرا عده اى اینقدر آسیب پذیرند؟

یکى از علل این آسیب پذیرى عدم آمادگى براى قرار گرفتن در موقعیت هاى جدید است انسان باید از نظر فکرى، اعتقادى، اخلاقى و اجتماعى و فرهنگى آن قدر استحکام داشته باشد که به راحتى تحت تأثیر دیگران قرار نگیرد و هر فکرى را به راحتى و بدون تأمل نپذیرد و به دنبال هر پیشنهادى که هر کسى به او ارائه کرد دست به اقدام و عمل نزند بلکه اوّل پیشنهاد او را مورد ارزیابى قرار دهد، فکر کند و بعد اگر به صلاح اوست انجام دهد. بسیارى از نوجوانان و جوانان قبل از ورود به دانشگاه و محیط هاى بزرگ تر مشکلات کمترى دارند اما به محض ورود به چنین محیط هایى در عرض چند ماه دچار مشکلات عدیده اى مى شوند براى پیشگیرى از چنین مشکلاتى باید آمادگى هاى خود را بالا ببرند. اراده و فکر و همین طور سایر جنبه هاى شخصیتى خود را تقویت کنند تا آسیب کمترى ببینند و بتوانند در مقابل مسائلى که براى آنها پیش مى آید مقاوم و استوار باشند و همه چیز خود را از دست ندهند.

به کارگیرى راه کارهاى زیر مى تواند مفید باشد.

۱ – در برخورد با مسائلى که براى شما پیش مى آید سعى کنید زود تصمیم نگیرید اول فکر کنید و صورت مسئله را خوب بفهمید و بعد تصمیم بگیرید.

۲ – براى انجام کارهاى خود برنامه ریزى کنید و هر کارى را در وقت خود انجام دهید.

۳ – در برخورد با افراد جدید سعى کنید قبل از این که طرح دوستى بریزید ویژگى هاى شخصیتى او را شناسایى کنید و بعد اگر او را مناسب یافتید با او طرح دوستى ببندید.

۴ – هر روز در یک وقت معیّنى حدود دقایقى به ورزش دلخواه تان بپردازید.

۵ – نمازهاى یومیه را سر وقت بخوانید.

۶ – از آلوده شدن به گناه اجتناب کنید.

۷ – سعى کنید مهارت هاى ارتباطى را یاد بگیرید و در این زمینه از الگوهاى مناسب استفاده کنید.

۸ – در انجام امور فوق با خود عهد ببندید که اگر تخلّف کردید خود را جریمه کنید.

به نظر مى آید با رعایت راه کارهاى فوق مى توانید اراده ى خود را تقویت کنید و ارتباط فکرى و عملى بیشترى برخوردار شوید.

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:گروه اخلاق وعرفان/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – فرقان ۲۵، آیه ۲۸٫