چرا امام حسین علیه السلام مدینه منوره را ترک گفت و خروج از آن شهر را برگزید؟ آیا با وجود شمار فراوان بنى هاشم و صحابه از مهاجران و انصار و تابعان بسیارى که در این شهر بودند، بازهم در آن شهر امنیت نداشت؟

آیا امکان ترور امام علیه السلام در مدینه وجود داشت؟!

یا آن که امام علیه السلام در پس همه این ها چیز دیگرى را جست و جو مى کرد؟

بر آگاهان پوشیده نیست که احتمال وقوع درگیرى نظامى در مدینه، میان امام و یارانش از سویى و نیروى حکومت اموى از سوى دیگر، به سبب حماقت یزید بن معاویه بسیار زیاد بود. نمونه بارز رفتار یزید، دستورهاى سختگیرانه وى به والى وقت مدینه، ولید بن عتبه، مبنى بر قتل امام حسین در صورت خودارى از بیعت، به ویژه در نامه اخیرش بود. والى مدینه پس از دیدار با امام و خوددارى آن حضرت از بیعت، به  یزید نوشت: «او نه فرمانبردارى از ما را وظیفه خود مى داند و نه بیعت با ما را»^[۱] ؛ و یزید از سخن او به شدت خشمگین شد- وى هرگاه خشمگین مى شد چشمانش بر مى گشت و لوچ مى شد- و خطاب به او چنین نوشت: «از عبدالله، یزید،- امیرالمؤمنین به ولید بن عتبه. اما بعد، چون این نامه به تو رسید، براى تأکید یک بار دیگر از مردم مدینه بیعت بگیر؛ و عبدالله بن زبیر را واگذار که مادامى که زنده باشد، هرگز از چنگ ما رهایى نیابد.

سر حسین بن على باید با پاسخ این نامه همراه باشد. اگر چنین کنى به تو مهترى مى بخشم و نزد من جایزه اى بزرگ و دولت و نعمت فراوان دارى، والسلام»^[۲]

بر فرض این که والى مدینه، ولید بن عتبه- فرمان یزید را درباره قتل امام علیه السلام اجرا نمى کرد- تاریخ نقل مى کند که پس از دریافت نامه یزید گفت: نه به خدا سوگند، خدا نکند که من قاتل حسین بن على باشم. اگر یزید همه دنیا را یکجا به من بدهد، پسر دختر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم را نخواهم کشت-^[۳]امویان دیگرى امثال مروان بن حکم و امثال او بودند که این فرمان را اجرا کنند. بهترین گواه آن درگیرى مسلحانه اى است که نزدیک بود میان امویان به فرماندهى مروان بن حکم و بنى هاشم، در روز دفن امام حسن علیه السلام روى دهد.

اما تأمل در این موضوع نشان مى دهد که اموى ها به جاى آن که امام حسین علیه السلام را با شیوه اى پیچیده ترور کنند و بعد به خود چهره اى بى گناه بگیرند، رویارویى نظامى را انتخاب نمى کردند. زیرا در صورت ترور امام مى توانستند خود را خونخواه وى قلمداد کنند و بدین وسیله در دل مردم جا باز کرده آنان را به سوى خود متمایل سازند.

میان اموى ها کسانى اهل هوش و نقشه و تدبیر بودند و کسانى هم نادان و نابخرد و گمراه. بدون شک هوشمندانشان- بر طبق روش معاویه در رها شدن از دشمنانش- روش ترور امام را بر روش رویارویى مسلحانه آشکار ترجیح مى دادند.

از آن جاکه احتمال ترور بسیار زیاد بود، امام حسین علیه السلام با یک محاسبه واقع بینانه براى اجتناب از تحقق این نقشه، به لحاظ زمانى از رویدادها پیشى جست و از مدینه بیرون رفت.

گواه این که یزید قصد داشت امام حسین علیه السلام را به شکلى مبهم و پیچیده یا آشکار به قتل برساند، نامه هایى است که براى ولید بن عتبه فرستاده است. گرچه دلایل تاریخى دیگرى نیز در این باره وجود دارد مثل آنچه در نامه ابن عباس خطاب به یزید آمده است:

فراموش نمى کنم که تو حسین بن على را از حرم رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم تا حرم خداوند تعقیب کردى و مردانى را به کمین ترورش گذاشتى، آن گاه او را از حرم خداوند به کوفه کوچاندى تا از آن جا با حالت ترس و نگرانى بیرون آمد، در حالى که چه در گذشته و چه حال، او عزیزترین ساکنان سرزمین بطحا بوده است. چنانچه در حرمین مى ماند و آهنگ پیکار تو را مى کرد. بیش از همه فرمان او را مى بردند. اما او خوش نداشت که حرمت حرم خدا و حرم رسول خدا را بشکند.^[۴]

از این بخش نامه ابن عباس چنین بر مى آید که یزید تلاش داشت امام علیه السلام را در مدینه یا مکّه مکرمه ترور کند.براى پیشى گرفتن از حوادث احتمالى، امام حسین علیه السلام با کاروان خویش از مدینه بیرون آمد، زیرا حرم رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم براى پسر دختر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم جایگاهى امن به شمار نمى رفت.

این درست است که امام از بیم آن که مبادا آن حضرت را ترور کنند و حرمت حرم رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم را با قتل ناگهانى او یا در یک رویارویى مسلحانه با وى بشکنند، از مدینه بیرون آمد. ولى در کنه قضیه این نیز درست است که این ترس در چارچوب ترسى بزرگ تر قرار داشت و آن در نطفه خفه شدن قیام حضرت در مدینه، آن هم در شرایط زمانى و مکانى و در صحنه اى ساختگى که امویان خود آن را تهیه و اجرا مى کردند، بود.

اینان مى توانستند که از قتل امام حسین علیه السلام به نفع خودشان بهره بردارى تبلیغاتى کنند؛ و در آن صورت نه تنها فاجعه وارده بر اسلام، همچنان باقى مى ماند، بلکه شدت نیز مى یافت.

همه اصرار امام علیه السلام بر این بود که قتل وى- که تا هنگام خوددارى از بیعت اجتناب ناپذیر بود- در شرایط زمانى و مکانى اى که خود انتخاب مى کند تحقق یابد، تادشمن نتواند بر آن سرپوش نهد و یا به نفع خود بهره بردارى کند. زیرا در آن صورت هدف هایى که امام از شهادت خویش دنبال مى کرد؛ و قصد داشت تا وجدان امّت را بیدار کند و در مسیر صحیح مورد نظرش سوق دهد، در نطفه خفه مى گردید.

بنابراین خروج ایشان از مکّه و همچنین مدینه، علاوه بر پرهیز از کشته شدن در یکى از این دو شهر و در نتیجه شکسته شدن حرمت حرمین شریفین، در اصل به منظور رهانیدن انقلاب از حلقه هاى محاصره امویان و سرپوش گذاشتن بر آن و جلوگیرى از پامال شدن خون وى به وسیله آنان بود.

منبع:کتاب با کاروان حسینی، مقاله آغاز سفر«پیروزی با شهادت»

تهیه و تنظیم :علی اکبر اسدی

[۱] الفتوح، ج ۵، ص ۱۸٫

[۲] همان.

[۳] همان.

[۴] تاریخ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۴۸- ۲۴۹٫