از اوایل دور? قاجار، سه نهاد آموزشی ـ فرهنگی فرانسه، که با اهداف جهانی در پاریس شکل گرفته بودند، به تدریج یکی پس از دیگری ایران را نیز تحت پوشش خود قرار دادند. این سه نهاد عبارت بودند از مدارس میسیونرهای لازاریست‌ها، مدارس آلیانس فرانسه و مدارس آلیانس یهود. اما چگونگی و گستر? فعالیت‌های فرهنگی ـ آموزشی هر یک از این نهادها که بخشی از تاریخ فرهنگی ناشناخت? دور? قاجار را تشکیل می‌دهند، چندان مورد مطالعه و تحلیل قرار نگرفته و بازتاب نیافته‌اند. هرچند که لازاریست‌ها جامع? مسیحیان ایران و آلیانس یهود جامع? یهودیان را مد نظر داشته‌اند، لیکن آلیانس فرانسه نهادی غیر مذهبی به شمار می‌رفت. با این همه، آن دو نهاد نیز به تدریج رویکردی عرفی و همگانی به خود گرفته و توانستند بسیاری از مسلمانان را نیز جذب نمایند. این نوشته پس از نگاهی به اهداف و آرمان‌های این نهادها، چگونگی برپایی این مدارس، گستردگی و کم و کیف فعالیت‌های آموزشی آن‌ها را بررسی می‌کند.