در عصر پیامبر(ص)، به ویژه شبه جزیره عربستان به علت نوع خاص زندگی مبتنی بر قبیله، برقراری این قراردادها جایگاه خاصی در حیات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و… ایفا می‌نمود. در زمان جاهلیت این پیمانها و بیعتها به صورت‌های مختلف که هر کدام نام خاصی داشت همچون حلف،[۱] جوار[۲] و … منعقد می‌گردید.
پیمان‌هایی که پیامبر(ص) در آن شرکت داشته و یا منعقد نموده‌اند، به لحاظ زمانی (پیش از بعثت، دوران مکی، دوران مدنی)؛ مکتوب و غیر مکتوب (کلامی)؛ داخلی و خارجی (مسلمانان و غیر مسلمانان؛ مدنی و غیر مدنی و…)؛ و مواردی از این قبیل قابل تقسیم‌بندی است که در ذیل به برخی از مهم‌ترین پیمان‌های رسول‌اکرم(ص) به لحاظ زمانی اشاره می‌گردد؛ هرچند لازم به ذکر است حتی کوچک‌ترین پیمان‌های رسول‌اکرم(ص)، در جایگاه خود، نقش مهمی در پیشبرد اهداف اسلامی ایفا نموده است. از سوی دیگر پیمان‌ها و قراردادهای مذکور تنها نمونه کوچکی است که به صورت مکتوب و یا در گزارش‌های تاریخی به دست ما رسیده است؛ چه بسا بسیاری از آنها به خصوص در سال‌های نخستین دعوت به صورت مخفی منعقد شده و یا به دستان ما نرسیده است.

پیمان‌ها و قراردادهای پیامبر(ص)

۱) پیش از بعثت
– حلف الفضول یا پیمان جوانمردان: مهم‌ترین پیمانی است که حدود بیست سال قبل از بعثت، توسط عده‌ای از «بنی‌هاشم»، «بنی‌زهره» و «بنی‌تیم» منعقد شد و پیامبر(ص) در آن شرکت جستند.[۳]

۲) پس از بعثت

الف) دوران مکی
– بیعت عشیره: در آغاز دعوت علنی رسول‌اکرم(ص) در دعوت خویشاوندان بیان فرمودند هر کس ایشان را یاری نماید برادر، وصی و خلیفه وی خواهد شد که به جز حضرت علی(ع) کسی دیگر پاسخ مثبت به ایشان نداد.[۴]
– بیعت عقبه اول و بیعت عقبه دوم: پیمان‌هایی است که هر کدام به فاصله یک سال در سال دوازدهم و سیزدهم بعثت با عده‌ای از مردم یثرب که به آیین اسلام درآمده بودند منعقد گردید.[۵]

۳) پس از بعثت

الف) دوران مدنی
– پیمان اخوت: در همان ابتدای ورود به مدینه پیمان برادری میان مهاجرین و انصار منعقد گردید.[۶]
– صلح مدینه: پیمان میان مسلمانان مهاجر، انصار و یهودیان مدینه در سال اول هجرت. [۷]
– بیعت رضوان (شجره): بیعت پیامبر(ص) با مسلمانان در راه ورود به مکه در سال ششم هجرت، پیش از صلح حدیبیه.[۸]
– صلح حدیبیه (فتح مبین): میان حضرت محمد(ص) و مشرکان مکه در سال ششم هجری.[۹]
– صلحنامه ثقیف: در سال نهم میان پیامبر(ص) و قبیله ثقیف ساکن در طائف منعقد گردید.[۱۰]
– پیمان با مسیحیان نجران: پس از عدم انجام مراسم مباهله، بین پیامبر(ص) و مسیحیان نجران پیمان صلحی صورت گرفت.[۱۱]
– بیعت غدیرخم: رخداد غدیرخم در «حجه‌الوداع» مبنی بر بیعت گرفتن پیامبر(ص) بر ولایت امام علی(ع) نیز از آخرین و مهم‌ترین پیمان‌های عصر نبوی به شمار می‌آید.[۱۲]
–پیمان‌های فردی و قبیله‌ای: دوران پس از هجرت به ویژه پس از فتح مکه شاهد وفدهای قبایل و در مقابل پیمان‌های پیامبر(ص) با افراد، سران و مردم قبایل و مناطق مختلف هستیم که شمار آن بسیار است. همچون انعقاد پیمان با مردم عمان و بحرین، یمن، أیله، بنی‌ضمره، بنی‌مدلج و …. [۱۳]
–بیعه النساء: بیعت با زنان یکی از موارد حائز اهمیت در بحث پیمان‌های رسول‌اکرم(ص) است. از جمله معروف‌ترین بیعتی که با زنان صورت گرفت پیمان پس از صلح مکه با تازه مسلمانان می‌باشد.[۱۴]
در بین این پیمانها آن دسته که فقط با مشرکین صورت گرفته است شامل:حلف الفضول یا پیمان جوانمردان،بیعت عشیره،صلح حدیبیه (فتح مبین)و برخی ازپیمان‌های فردی و قبیله‌ای است.

منبع: پرسمان

پی نوشت ها

[۱] . ابن هشام، السیره النبویه، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبد الحفیظ شلبى، بیروت، دار المعرفه، بى تا، ج ۱، ص ۱۳۳.
[۲] . الیعقوبى، ابن واضح ؛ تاریخ الیعقوبى، بیروت، دار صادر، بى تا، ج ۲، ص ۱۶.
[۳] . ابن هشام، پیشین.
[۴] . الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر؛ تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ط الثانیه،ج ۲، ص ۳۲۱.
[۵] . ابن هشام الحمیری، پیشین، ج۱، صص ۴۳۱ و ۴۳۸.
[۶] . همان، ص ۵۰۵.
[۷] . همان، ص ۵۰۲.
[۸] . همان، ج ۲، ص ۳۱۵.
[۹] . همان، ص ۳۱۷.
[۱۰] . همان، ص ۵۴۱.
[۱۱] . حمیدالله، محمد؛ نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد(ص)، ترجمه محمد حسینی، تهران، سروش، ۱۳۷۷، چ دوم، ص۲۲۹.
[۱۲] . الأمینی النجفی، عبدالحسین أحمد؛ الغدیر، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م، الطبعه الرابعه.
[۱۳] . جهت اطلاع از متن این پیمان ها و قراردادها مراجعه شود به: حمید الله، محمد؛ پیشین و الأحمدی المیانجی، علی؛ مکاتیب الرسول، طهران، مؤسسه دار الحدیث الثقافیه، ۱۴۱۹ق.