در چه سالی نزول قرآن به پایان رسید؟
روایاتی که بیانگر آخرین سوره و آخرین آیه نازل شده بر پیامبر است متفاوت است. در بعضی روایات آمده است که آخرین سوره ای که بر پیامبر نازل شد، سوره نصر بوده است و بعضی روایات سوره برائت را آخرین سوره می داند. بعضی روایات آیه ۲۸۱ سوره بقره را آخرین آیه معرفی کرده است. و در روایات دیگر آیه اکمال: “الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا” به عنوان آخرین آیه معرفی شده است. پس صحیح آن است که بگوییم آخرین سوره کاملی که بر پیامبر نازل شد، سوره مبارکه نصر است که در عام الفتح نازل شد، ولی آخرین آیه ای که نازل شد و پایان کار رسالت را خبر میدهد، آیه اکمال است. گر چه ممکن است به اعتبار آیات الاحکام، آخرین آیه: “وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَى اللَّهِ”، باشد که در سوره بقره ضبط و ثبت شده است.
پاسخ تفصیلی
برای پاسخ به این سؤال باید ابتدا مشخص شود، چه آیه و یا چه سوره ای آخرین آیه و یا سوره بوده است که با نزول آن، نزول قرآن نیز به پیان رسیده باشد؟ در روایات، سوره های متعددی به عنوان آخرین سوره معرفی شده اند از جمله:
۱ – در بعضی از روایات منقول از اهل بیت (ع) آمده است که آخرین سوره ای که بر پیامبر نازل شد،سوره نصر است.[۱]در این سوره بشارت به پیروزی مطلق شریعت داده شده که پایههای آن استوار و مستحکم گشته است و گروه گروه مردم آن را پذیرفتهاند. با نزول این سوره، صحابه خرسند شدند؛ زیرا پیروزی مطلق اسلام بر کفر و تثبیت و استحکام پایههای دین را بشارت میداد. ولی عباس عموی پیامبر از نزول این سوره سخت غمناک گردید و گریان شد. پیامبر (ص) به او فرمود: “ای عمو چرا گریانی؟ گفت: به گمانم از پایان کار تو خبر میدهد. پیامبر (ص) فرمود: همان گونه است که گمان بردهای”. پیامبر (ص) دو سال پس از آن رحلت فرمودند.[۲]
امام صادق (ع)فرمود: “آخرین سوره، سوره إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْح است”. از ابن عباس نیز روایت شده است که آخرین سوره، سوره نصر است.[۳]
۲ – در روایات دیگری آمده است که آخرین سوره، سوره برائت است که آیات نخستین آن در سال نهم هجرت نازل شد و پیامبر (ص) امام علی (ع) را فرستاد تا آن را بر جمع مشرکان بخواند.[۴]
۳ – در بسیاری از روایات آمده است: آخرین آیه که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد آیه: “وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُون.[۵]بود که جبرئیل آن را نازل کرد و گفت: آن را در میانه آیه ربا و آیه دین (پس از آیه شماره ۲۸۰) از سوره بقره قرار دهد و پس از آن پیامبر بیش از ۲۱ روز و بنابر قولی ۷ روز ادامه حیات نداد.[۶]
۴ – احمد بن ابی یعقوب مشهور به ابن واضح یعقوبی (متوفای سالهای پس از۲۹۲)در تاریخ خود چنین آورده است: گفتهاند که آخرین آیه نازل شده بر پیامبر اکرم (ص) این آیه بود: “الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا“،[۷]سپس در ادامه میگوید: و همین گفتار نزد ما صحیح و استوار است و نزول آن در روز نصب مولی امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) در غدیر خم بوده است“.[۸]
آری سوره نصر پیش از سوره برائت نازل شده است؛ زیرا سوره نصر در سال فتح مکه (عام الفتح) که سال هشتم هجرت بود، نازل گردیده و سوره برائت پس از فتح. بنابراین، راه جمع میان این روایات بدین گونه است که بگوییم: آخرین سوره کامل سوره نصر است و آخرین سوره به اعتبار آیات نخستین آن، سوره برائت است. اما آیه “وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَى اللَّهِ…”،[۹] طبق روایت ماوردی در منی در سال حجه الوداع نازل گردید.[۱۰] بنابراین، نمیتواند آخرین آیه باشد؛ زیرا آیه “اکمال” پس از بازگشت پیامبر (ص) از حجه الوداع در غدیر خم بین راه نازل شده است.
در نتیجه می توان گقت که، نظریه ابن واضح یعقوبی،صحیحتر است؛ زیرا سوره برائت، پس از فتح مکه، در سال نهم هجرت و سوره مائده در سال دهم هجرت (سال حجه الوداع) نازل شده است. علاوه بر آن، سوره مائده مشتمل بر یک سری احکام است که پایان جنگ و استقرار اسلام را میرساند. به ویژه آیه ”اکمال” که از پایان کار رسالت خبر میدهد و با آخرین آیه در آخرین سوره تناسب دارد. پس صحیح آن است که بگوییم آخرین سوره کاملی که بر پیامبر نازل شد، سوره مبارکه نصر است که در عام الفتح نازل شد، ولی آخرین آیه ای که نازل شد و پایان کار رسالت را خبر میدهد، آیه اکمال است. گر چه ممکن است به اعتبار آیات الاحکام، آخرین آیه: “وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَى اللَّهِ“،[۱۱] باشد که در سوره بقره ضبط و ثبت شده است.
با توجه به این مطلب نزول قرآن در سال دهم هجری (حجه الوداع) به پایان رسید.[۱۲]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[۱] محمد بن حسن، حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۷۱.
[۲] طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۸۸۴، انتشارات ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲.
[۳] حویزی، عید علی، ج ۵، ص۶۹۰، نشر اسماعیلیان، ۱۴۱۵هـ.ق.
[۴] شبر، سید عبدالله، تفسیر شبر، ص ۱۹۹، نشر دارالبلاغه، بیروت،۱۴۱۲.
[۵] بقره ۲۸۱.
[۶] مجمع البیان، ج ۳، ص ۱۹۶.
[۷] مائده،۳.
[۸] یعقوبی، ابن واضح ، تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۵.
[۹]بقره،۲۸۱.
[۱۰] تفسیر ماوردی (النکت العیون)، ج ۱، ص ۶۳؛ زرکشی، البرهان، ج ۱، ص ۱۸۶.
[۱۱] معرفت، محمد هادی علوم قرآنی، ص ۷۶ .
[۱۲] منبع: سایت حوزه.
پاسخ دهید