این سؤال دو بخش دارد که باید جداگانه به آنها پرداخت.

بخش یکم. وفادارى یاران

منابع تاریخى هنگام ذکر وقایع شب عاشورا، این نکته را متذکر شده‌اند که هنگام درخواست امام (علیه‌السلام)  از اصحاب و خویشان خود مبنى بر ترک او و واگذاشتنش در مقابل دشمن، آنان بالاتفاق با سخنان حماسى و شورانگیز خویش مراتب جانفشانى خود در رکاب امام (علیه‌السلام)  را یادآور شده و هیچ‌کدام حاضر به ترک او نشدند. در اینجا بود که امام (علیه‌السلام) جمله معروف خود را فرمود: «… فانى لا اعلم اصحابا اولى و لا خیرا من اصحابى و لااهل بیت ابرّ و لا اوصل من اهل بیتى»؛[۱] «من یارانى برتر و بهتر از یاران خود نمى‌شناسم و همین‌طور خاندانى را نیکوکارتر و مفیدتر به صله رحم از خاندان خود نمى‌دانم».

  از سوى دیگر در همین منابع از پراکنده شدن تعداد زیادى از یاران امام (علیه‌السلام) در منزل زَباله و هنگام شنیدن خبر شهادت برادر رضاعى آن حضرت (عبدالله بن یقطر) خبر مى‌دهند! پس از شنیدن خبرهاى ناامیدکننده، امام حسین (علیه‌السلام)  طى نوشته‌اى ضمن اعلان خبر شهادت مسلم، هانى و عبدالله چنین فرموده بود: «… و قد خذلتنا شیعتنا فمن احبّ منکم الانصراف فلینصرف لیس علیه منا ذمام»؛[۲] «شیعیان ما، خوارمان کردند! پس هر کس که دوست دارد، ما را ترک کند، چنین کند که ما بیعت خود را از شما برداشتیم».

  در این هنگام بود که گروه گروه سپاهیان آن حضرت (علیه‌السلام)  جدا شدند و در پایان تعداد اندکى با سیدالشهدا (علیه‌السلام)  ماندند که این تعداد عمدتا همان‌هایى بودند که از مدینه با آن حضرت حرکت کرده بودند!

  کسانى که امام (علیه‌السلام)  را ترک کردند، اعرابى بودند که به خیال آنکه امام (علیه‌السلام)  به شهرى آرام و آماده اطاعت مى‌رود و در آنجا حکومت خود را به راه مى‌اندازد، به دنبال آن حضرت به راه افتاده بودند.[۳] البته چنین جدایى طبیعى مى‌نمود.

 در منابع معتبر از این منزل به بعد، سخنى از ترک یاران نیست؛ اما در نوشته‌هاى متأخّر، گزارشى از کتابى غیرمعتبر و مجهول به نام نورالعیون نقل شده که در آن از قول جناب سکینه دختر امام حسین (علیهاالسلام)  سخن از ترک دسته جمعى سپاه به صورت دسته‌هاى ده‌تایى و بیست‌تایى به میان آمده است که در پایان نفرین سکینه را به دنبال دارد![۴]

 این روایت ضعیف و متأخّر نمى‌تواند در برابر آن همه گزارش‌هاى معتبر با ذکر سلسله اسناد مقاومت نماید؛ به ویژه آنکه این گزارش جعلى با سخنان اصحاب و خاندان امام (علیه‌السلام)  در شب عاشورا و نیز عبارت مشهور آن حضرت در مدح آنان تنافى دارد.

بخش دوّم: تعداد یاران

  منابع مختلف تعداد یاران امام (علیه‌السلام)  در روز عاشورا متفاوت ذکر کرده‌اند.[۵] برخى مانند طبرى این تعداد را نزدیک صد نفر دانسته‌اند که در میان آنها پنج نفر از فرزندان امام على (علیه‌السلام) ، شانزده نفر از بنى‌هاشم و تعدادى دیگر از قبایل مختلف دیده مى‌شود.[۶]

 برخى مانند ابن شهر آشوب این تعداد را ۸۲ نفر ذکر کرده‌اند.[۷]

 ابن نما از بزرگان شیعه در قرن ششم و هفتم، اصحاب امام (علیه‌السلام)  را صد پیاده و ۴۵ سواره مى‌داند.[۸] همین تعداد از سوى سبط ابن‌جوزى نیز مورد تأیید قرار گرفته است.[۹] روایتى از امام باقر (علیه‌السلام)  نیز ـ که در جوامع روایى شیعه نقل شده ـ این قول را تأیید مى‌کند.[۱۰]

 عجیب‌تر از همه قول مسعودى است که تا هنگام نزول امام (علیه‌السلام)  در کربلا، تعداد یاران آن حضرت (علیه‌السلام)  را پانصد سواره و صد پیاده ذکر مى‌کند.[۱۱]

 اما قول مشهور ـ که هم اکنون نیز داراى شهرت است ـ آن است که تعداد یاران امام (علیه‌السلام)  در کربلا ۷۲ نفر بودند که به ۳۲ سواره و چهل پیاده تقسیم مى‌شدند.[۱۲] [۱۳]

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان

[۱] – وقعه الطف، ص ۱۹۷ و نیز ر.ک: طبقات ابن سعد، ج ۵، ص ۹۹؛ تاریخ طبرى، ج ۵، ص ۴۱۸؛ شیخ  مفید، الارشاد، ص ۴۴۲٫

[۲] – وقعه الطف، ص ۱۶۶٫

[۳] – همان.

[۴] – اکسیرالعبادات فى اسرار الشهادات، ج ۲، ص ۱۸۲٫

[۵] – از اینجا تا پایان این پرسش، همه منابع را به نقل از کتاب «تاریخ امام حسین (علیه‌السلام) » ج  ۳، ص ۲۴۲ـ۲۵۰ نقل مى‌کنیم. این کتاب عظیم که تاکنون پنج جلد آن توسط انتشارات آموزش و پرورش به چاپ رسیده است، حاوى عبارات کتب عاشورانگارى از آغاز تا دوره معاصر درباره وقایع مختلف مربوط به امام (علیه‌السلام)  است.

[۶] – تاریخ طبرى، ج ۵، ص ۳۹۳٫

[۷] – المناقب، ج ۴، ص ۹۸٫

[۸] – مثیرالاحزان، ص ۲۷ و ۲۸٫

[۹] – تذکره الخواص، ص ۱۴۳٫

[۱۰] – بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۴٫

[۱۱] – مروج الذهب، ج ۳، ص ۷۰٫

[۱۲] – انساب الاشراف، ج ۳، ص ۱۸۷؛ دینورى، الاخبار الطوال، ص ۲۵۴؛ ابن اعثم، الفتوح، ج ۵، ص ۱۸۳؛ بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۴؛ فتّال نیشابورى، روضه الواعظین، ص ۱۵۸ و … .

[۱۳] – براى آگاهى از نام‌هاى شهدا ر.ک:

  ۱ – بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۲۶۹ـ۲۷۴ زیارت ناحیه مقدسه که در آن اسامى تک تک شهدا آمده و بر آنها درود فرستاده شده است.

  ۲ – سماوى، شیخ محمد، ابصارالحسین فى انصار الحسین (علیه‌السلام) ، که در آن نام ۱۱۳ تن از یاران امام حسین (علیه‌السلام)  و شرح حال آنها ذکر شده است.

  ۳ – فضیل بن زبیر، و تسمیه من قتل مع الحسین علیه السلام من اهله و اولاده و شیعته، که در مجلّه «تراثنا» شماره ۲، سال ۱۴۰۶ ق چاپ شده است.