از آیات و روایات به خوبی استفاده می شود که ثواب هدیه استغفار و قرائت قرآن، به مردگان می رسد. در قرآن مجید می خوانیم:

«وَالَّذینَ جآؤُوا مِن بَعدِهِم یَقُولُونَ رَبَّنَا اغفِر لَنا وَ لأِخوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالإِیمانِ»؛[۱] «و آنان که پس از مهاجران و انصار آمدند، دائم در دعا به درگاه خدا عرض می کنند: پروردگارا! بر ما و برادران دینی ما که در ایمان پیش از ما شتافتند ببخش.»

همچنین از روایات استفاده می شود که میت از اعمال خیری که زندگان برایش می فرستند بهره مند می شود.

بخاری و مسلم از عایشه نقل می کنند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر کس بمیرد و بر عهده اش روزه باشد، ولیّش از طرف او روزه بگیرد».[۲]

از ابن عباس نقل شده است که گفت: شخصی نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! مادرم از دنیا رفته و برعهده اش یک ماه روزه است، آیا می توانم از طرف او قضایش را به جای آورم؟». حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «آری؛ زیرا دیْن خدا سزاوارتر است که قضا شود.»[۳]

در روایتی دیگر آمده که دیگری سؤال کرد: «مادرم حج انجام نداده و از دنیا رفته است، آیا می توانم از طرف او حج انجام دهم؟». حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «آری، از طرف او حجّ انجام ده».[۴]

همچنین از ابن عباس نقل شده که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

«هفت عمل است که ثواب آن پس از مرگ انسان در نامه عمل او نگاشته می شود: فردی که درخت خرمایی کاشته باشد، یا چاهی حفر کرده باشد، یا رودی را جاری ساخته باشد، یا مسجدی را بنا کند، یا کتابی بنویسد، یا علم و دانشی را به ارث بگذارد و یا فرزند صالح و شایسته ای را پس از خود به جای بگذارد تا برای او پس از مرگ استغفار نماید.»[۵]

باید یادآوری نمود که درخت خرما در این حدیث موضوعیت ندارد بلکه هر درختی یا هر اثر نیکی که به سود جامعه باشد، مقصود از این حدیث است.

در اینجا شایسته است سخن فخر رازی در ذیل آیه «وَ یَسئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ»[۶] ذکر گردد: «ما می بینیم همه فرقه های دنیا از هند و روم و عرب و عجم و همه ارباب ملل و نحل از یهود و نصاری و مجوس و مسلمانان و سایر فرقه ها و گروه ها در جهان، از طرف مردگان خود صدقه می دهند و برای مردگان خود دعای خیر می کنند و به زیارت قبرهای آنها می روند. اگر این مردگان پس از موت جسدشان زنده نباشند هر آینه صدقه دادن از طرف آنها و دعا کردن برای آنان و رفتن به زیارتشان لغو و بیهوده است.

پس اجماع و اتفاق همه مردم دنیا – با هر دین و آیینی – بر صدقه دادن از طرف مردگان و طلب دعای خیر برای آنها و رفتن به زیارت آنها، دلالت می کند که فطرت سلیم و اصیل مردم گواه بر این مدعاست که حقیقت انسان غیر از این بدن خاکی است و دارای روحی است که از بین نمی رود بلکه زنده و باقی است.»[۷]

پی نوشت ها

[۱] – حشر، آیه ۱۰٫

[۲] – ر.ک: صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۵۵و۱۵۶، باب قضاء الصیام عن المیّت.

[۳] – همان.

[۴] – ر.ک: صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۵۵و۱۵۶، باب قضاء الصیام عن المیّت.

[۵] – مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۱۰٫

[۶] – اسراء، آیه ۸۵٫

[۷] – تفسیر الفخر الرازی، ج ۱۱، ص ۴۲ و ۴۳٫