نگاه قرآن کریم و کتاب مقدس به مریم(س) چگونه است؟
تفاوت جایگاه حضرت مریم(س) در قرآن و کتاب مقدس در چیست؟
پاسخ اجمالی
تورات، انجیل و قرآن کریم کتاب هایی هستند که از سوی خداوند -توسط انبیا- به بشر عرضه شده اند. به اعتقاد ما مسلمانان قرآن تا به امروز مصون از هرگونه خطا و تحریفی بوده است، ولی تورات و انجیل که امروزه در یک کتاب، به عنوان کتاب مقدس خوانده می شود، دچار تحریفاتی شده و درست و نادرست در آن به هم گره خورده اند. البته با وجود تحریف، بسیاری از موارد موجود در کتاب مقدس را می توان تأیید کرد و الهی بودن برخی از آیات آن به وضوح قابل مشاهده است.
در مورد داستان مریم(س) قرآن و کتاب مقدس نیز هم خوانی های بسیاری دارند و تنها در برخی موارد با هم اختلاف دارند.
در یک نگاه کلی می توان جایگاه مریم (س) در قرآن و کتاب مقدس را این گونه بیان کرد:
حضرت مریم (س) در قرآن مستقلاً اعتبار و منزلتی دارد، آیات قرآن به وضوح می فرمایند که مریم (س) بدون عیسی (ع) نیز شخصیتی با فضیلت است. قرآن کریم در آیات بسیاری این مطلب را تأیید می کند. اما این نگاه در کتاب مقدس وجود ندارد. در کتاب مقدس تنها زمانی مریم (س) مورد بحث و گفت وگو قرار می گیرد که سخن و مسئله ای از حضرت عیسی (ع) در میان باشد. البته ما منکِر شخصیت مریم (س) در نگاه کتاب مقدس نیستیم؛ زیرا او کاملاً مورد احترام و قدیس برای مسیحیان است، اما نکته مورد تأکید ما این است که مریم (س) به جهت مادر بودن برای عیسی (ع) این چنین ارزشی را پیدا کرده است، ولی در قرآن مریم بدان جهت که مریم بوده، ارزشمند است، نه از آن رو که مارد عیسی(ع) است.
پاسخ تفصیلی
تورات، انجیل و قرآن کریم کتاب هایی هستند که از سوی خداوند -توسط انبیا- به بشر عرضه شده اند. به اعتقاد ما مسلمانان قرآن تا به امروز مصون از هرگونه خطا و تحریفی بوده است، ولی تورات و انجیل که امروزه در یک کتاب، به عنوان کتاب مقدس خوانده می شود، دچار تحریفاتی شده و درست و نادرست در آن به هم گره خورده اند. البته با وجود تحریف، بسیاری از موارد موجود در کتاب مقدس را می توان تأیید کرد و الهی بودن برخی از آیات آن به وضوح قابل مشاهده است.
قرآن و کتاب مقدس اشتراکات و اختلافاتی با یکدیگر دارند. گاه هر دو بر موضوعی تأکید دارند؛ گاه در مسئله ای اختلاف دارند. ما مسلمانان، قرآن را اصل می دانیم و تنها مواردی که تضاد با قرآن نداشته باشد را می پذیریم.
در داستان حضرت مریم (س) نیز همین سیاق وجود دارد؛ برخی قسمت ها کاملاً با یکدیگر همخوانی دارند، در برخی قسمت ها، هر یک بحثی جداگانه را مطرح می کنند و دیگری در مورد آن ساکت است. اما در مورد این داستان، تناقضی بین این دو وجود ندارد.
حال داستان را از ابتدا با توجه به هر دو کتاب نقل می کنیم:
در مورد تولد حضرت مریم (س) کتاب مقدس مطلبی ندارد، بلکه قدیمی ترین داستان در مورد مریم، اشاره به حامله شدن ایشان است که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد. اما قرآن داستان مریم (س) را از تولد او و نذر مادرش بیان می کند: «[یاد کنید] هنگامى که همسر عمران گفت: پروردگارا! براى تو نذر کردم که آنچه را در شکم خود دارم [براى خدمت خانه تو از ولایت و سرپرستى من] آزاد باشد، بنابراین از من بپذیر یقیناً تو شنوا و دانایى. زمانى که او را زایید، گفت: پروردگارا! من او را دختر زاییدم. و خدا به آنچه او زایید داناتر بود و آن پسر [که زاییدن او را آرزو داشت، در کرامت، عظمت، ارزش و شخصیت] مانند این دختر نیست [پس در مقام نام گذاریش گفت:] البته من نامش را «مریم» نهادم، و او و فرزندانش را از خطرات مهلک و وسوسههاى بنیان برانداز شیطان رانده شده به پناه تو مىآورم. پس پروردگارش او را به صورت نیکویى پذیرفت، و به طرز نیکویى نشو و نما داد».[۱]
طبق نذر مادر، مریم (س) برای خدمت در معبد، به آن جا برده شد و از علما و بزرگان بنی اسرائیل خواسته شد تا سرپرستی او را بر عهده گیرند.[۲] از آن جا که مریم فرزند عمران و از خانواده بزرگی بود، برای کفالت و سرپرستی او مدّعیانی پیدا شد، تا این که قرعه انداختند و این قرعه به نام زکریا(ع) در آمد و او در حالی که فرزندی نداشت، سرپرستی مریم (س) را به عهده گرفت.[۳] حضرت مریم به بیت المقدس رفت و در قسمت شرقی آن جا محوطه ای را برای خود آماده ساخت و در آن جا به عبادت پرداخت.[۴] وی در این دوران مورد لطف و عنایت الهی قرار گرفت به گونه ای که هرگاه زکریا در محل عبادت او حاضر می شد، طعام هایی را در نزد او می دید و مریم (س) در جواب این سؤال که اینها را از کجا آورده ای می گفت: اینها از جانب خداوند است.[۵]
اینها موارد گفته شده در قرآن کریم بود، اما کتاب مقدس برای این دوره از زندگی مریم، مطلبی را بیان نمی کند.
داستان مریم (س) در کتاب مقدس، با بشارت تولد حضرت عیسی (ع) به مریم (س) آغاز می شود که در قسمت گفت وگوی جبرئیل و مریم، خواهد آمد. این بشارت را قرآن نیز یادآوری می کند: «(به یاد آورید) هنگامى را که فرشتگان گفتند: اى مریم! خداوند تو را به کلمه اى [وجود با عظمتى] از طرف خودش بشارت می دهد که نامش مسیح، عیسى پسر مریم است در حالى که در این جهان و جهان دیگر، صاحب شخصیّت خواهد بود و از مقرّبان (الهى) است».[۶]
گفت وگویی میان مریم (س) و روح القدس که همان جبرئیل است، وجود دارد که در قرآن و کتاب مقدس، شباهت های بسیاری میان آنها وجود دارد و حتی شبیه ترین بخش از داستان حضرت مریم (س) است که میان این دو کتاب هم خوانی وجود دارد: «و ما روح خود را به سوى او فرستادیم، پس براى او [به صورت] بشرى خوش اندام و معتدل نمودار شد. مریم گفت: همانا من از تو به [خداى] رحمان پناه مىبرم، اگر پرهیزکار هستى [از من فاصله بگیر.] گفت: جز این نیست که من فرستاده پروردگار تو هستم براى آنکه پسرى پاک و پاکیزه به تو ببخشم. گفت: چگونه براى من پسرى خواهد بود در حالى که نه هیچ بشرى با من ازدواج کرده است و نه بدکار بودهام. گفت: چنین است [که گفتى، ولى] پروردگارت فرموده است: این کار بر من آسان است».[۷] در ادامه معجزاتی که برای مریم (س) هنگام وضع حمل رخ داد را بیان می کند.[۸] «جبرئیل فرشته از جانب خدا … فرستاده شد، نزد باکره ای … و نام آن باکره مریم (س) بود. پس فرشته نزد او داخل شد و گفت: … ای مریم! ترسان مباش، زیرا نزد خداوند نعمت یافته ای و اینک حامله شده پسری خواهی زایید و او را عیسی (ع) خواهی نامید … مریم به فرشته گفت: این چگونه می شود و حال آنکه مردی را نشناخته ام؟ فرشته در جواب وی گفت: روح القدس بر تو خواهد آمد و قوت حضرت اعلی بر تو سایه خواهد افکند … ».[۹]
قرآن و کتاب مقدس مریم(س) را در زمان حامله شدن عیسی (ع)، دختر باکره می دانستند: «مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتی أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فیهِ مِنْ رُوحِنا»؛[۱۰] «جبرئیل فرشته از جانب خدا … فرستاده شد، نزد باکره ای … و نام آن باکره مریم بود».[۱۱] اما بر اساس کتاب مقدس، مریم (س) اگرچه باکره بود ولی نامزدی داشت که نامش یوسف بود: «مریم به یوسف نامزد شده بود، قبل از آنکه با هم در آیند، او را از روح القدس حامله یافت».[۱۲] به همین جهت، داستان هایی را نقل می کند که یوسف(شوهر مریم) وقتی حامله شدن مریم را دید گمان برد که مریم به او خیانت کرده، لذا خواست او را رها کند ولی در خواب، فرشته الهی بر او ظاهر گشته و بر او واقعیت را بیان داشت تا در نهایت مریم در نزد او باقی بماند.[۱۳] اما قرآن به این مباحث نمی پردازد.
از سیاق آیات قرآن به خصوص «وَ لَمْ یَمْسَسْنی بَشَر»[۱۴] بر می آید که در زمان حامله شدن به عیسی (ع) او با کسی نامزد نبود. در قرآن آمده وقتی مریم (س)، عیسی (ع) را به دنیا آورد، به شدت توسط یهودیان مورد تهمت قرار گرفت؛ لذا روزه سکوت گرفته و به إذن الهی عیسی(ع) در زمان کودکی لب به سخن می گشاید و بی گناهی مادر خود را به اثبات می رساند. [۱۵] در مورد شوهر داشتن مریم (س) بعد از تولد عیسی (ع) نیز قرآن حرفی نمی زند و بیان نمی کند که او تا آخر عمر چه کرده است؛ لذا نمی توان به صورت قطعی مطلبی را در این مورد از قرآن استشهاد کرد.
کتاب مقدس برای عیسی (ع) برادرانی ذکر می کند که مادرشان مریم (س) بوده است؛ بنابراین، کتاب مقدس دلالت دارد که بعد از تولد عیسی (ع) زندگی مریم و یوسف ادامه داشته و حتی فرزندانی از این زندگی به وجود آمده است.[۱۶] البته این برادران از مؤمنان واقعی به عیسی (ع) نبوده اند و کمی نگاه منفی به اینان وجود دارد.[۱۷]
قرآن تنها چند روز اول زندگی عیسی (ع) با مادرش را بیان می کند و از دوران نوجوانی و جوانی عیسی (ع) که در کنار مادرش بوده سخن بسیار اندکی به میان می آورد.[۱۸] اما کتاب مقدس، روز های اول زندگی عیسی (ع) را با تفصیل ذکر می کند. داستان های بسیاری مانند دیدن ستاره عیسی (ع) توسط زرتشتیان،[۱۹] رفتن چوپانان به زیارت عیسی بنابر دستور فرشته وحی،[۲۰] پدر و مادر عیسی (ع) او را در هشتمین روز تولد برای انجام ختنه و قربانی به اورشلیم بردند،[۲۱] سؤال و جواب او با علمای دین در دوازده سالگی در اورشلیم[۲۲] و … که در تمام این ها رد پاهای مختصری از مریم (س) نیز وجود دارد.
اما در یک نگاه کلی؛ مریم (س) از نگاه قرآن با مریم (س) در کتاب مقدس تفاوت دارد.
مریم (س) در قرآن مستقلاً دارای اعتبار و منزلت است:
«و به یاد آر زمانى را که ملائکه گفتند: اى مریم! بدان که خدا تو را براى اهدافى که دارد انتخاب و از میان همه زنان عالم برگزید، اى مریم! براى پروردگارت عبادت و سجده کن و با سایر رکوع کنندگان رکوع کن».[۲۳]
«و پسر مریم و مادرش را نشانه [قدرت و رحمت خود] قرار دادیم و آن دو را در سرزمینى بلند که [داراى] جایگاهى مستقر [و امن] و آبى روان بود، جاى دادیم».[۲۴]
اما در کتاب مقدس، ارزشمندی و اعتبار مریم (س) به جهت عیسی (ع) است.
قرآن کریم، عیسی (ع) را فرزند مادرش معرّفی می کند: «الْمَسیحَ ابْنَ مَرْیَم»[۲۵] «عیسَى ابْنُ مَرْیَمَ»[۲۶] اما در دو جای کتاب مقدس نسب نامه عیسی (ع) را بیان می دارد و نسب او را به شوهر مریم (س) بر می گرداند[۲۷] با این که اذعان دارد یوسف پدر واقعی عیسی (ع) نیست.
این آیات به همراه آیاتی که قبلاً ذکر شد، به روشنی نشان می دهند که مریم (س) بدون عیسی (ع) نیز شخصیتی با فضیلت و ارزشمند دارد. اما این نگاه در کتاب مقدس وجود ندارد و تنها زمانی مریم (س) مورد بحث و گفت وگو قرار می گیرد که سخن و مسئله ای از عیسی (ع) در میان باشد. البته این به معنای انکار شخصیت مریم (س) در کتاب مقدس نیست؛ زیرا او کاملاً مورد احترام و قدیس برای مسیحیان است، اما نکته مهم این است که، حضرت مریم (س) به جهت مادر بودن برای عیسی (ع) این چنین ارزشی را پیدا کرده است، ولی در قرآن کریم، مریم (س) بدان جهت که مریم (س)، مریم است، ارزشمند است و این ارزش به سبب اعمال و کردار او است نه تنها به جهت مادر عیسی بودن.
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[۱]. آل عمران، ۳۵-۳۷٫
[۲]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۵۴۴، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۳]. آل عمران، ۴۴: «(اى پیامبر!) این [قصه مریم و زکریا]، از خبرهاى غیبى است که به تو وحى می کنیم و تو در آن هنگام که قلم هاى خود را (براى قرعه کشى) به آب میافکندند تا کدام یک کفالت و سرپرستى مریم را عهده دار شود، و (نیز) به هنگامى که (دانشمندان بنى اسرائیل، براى کسب افتخار سرپرستى او،) با هم کشمکش داشتند، حضور نداشتى و همه این ها، از راه وحى به تو گفته شد».
[۴]. مریم، ۱۶: «و در این کتاب (آسمانى)، مریم را یاد کن، آن هنگام که از خانواده اش جدا شد، و در ناحیه شرقى (بیت المقدس) قرار گرفت».
[۵]. آل عمران، ۳۷: «… هر زمان زکریا وارد محراب او می شد، غذاى مخصوصى در آن جا می دید. از او پرسید: اى مریم! این را از کجا آورده اى؟! گفت: این از سوى خداست. خداوند به هر کس بخواهد، بی حساب روزى می دهد».
[۶]. آل عمران، ۴۵٫
[۷] مریم، ۱۷ – ۲۱٫
[۸]. ر.ک: مریم، ۲۲ – ۲۶٫
[۹]. لوقا، ۱: ۲۷ – ۳۴٫
[۱۰]. تحریم، ۱۲: «[نیز] مریم دختر عمران [را مثل زده است] که دامان خود را پاک نگه داشت و در نتیجه از روح خود در او دمیدیم».
[۱۱]. لوقا، ۱: ۲۷٫
[۱۲]. متی، ۱: ۱۸٫
[۱۳]. متی، ۱: ۱۹- ۲۱٫
[۱۴]. آل عمران، ۴۷٫
[۱۵]. مریم، ۲۶ – ۳۲: «(از این غذاى لذیذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش و چشمت را (به این مولود جدید) روشن دار! و هر گاه کسى از انسان ها را دیدى، (با اشاره) بگو: من براى خداوند رحمان روزه اى نذر کرده ام بنا بر این امروز با هیچ انسانى هیچ سخن نمی گویم! (و بدان که این نوزاد، خودش از تو دفاع خواهد کرد!) (مریم) در حالى که او را در آغوش گرفته بود، نزد قومش آورد گفتند: اى مریم! کار بسیار عجیب و بدى انجام دادى! اى خواهر هارون! نه پدرت مرد بدى بود، و نه مادرت زن بد کاره اى!! (مریم) به او اشاره کرد گفتند: چگونه با کودکى که در گاهواره است سخن بگوییم؟!
(ناگهان عیسى زبان به سخن گشود و) گفت: من بنده خدایم او کتاب (آسمانى) به من داده و مرا پیامبر قرار داده است! و مرا- هر جا که باشم- وجودى پربرکت قرار داده و تا زمانى که زنده ام، مرا به نماز و زکات توصیه کرده است! و مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبّار و شقى قرار نداده است!».
[۱۶]. مرقس، ۳: ۳۱؛ «پس برادران و مادر او آمدند و بیرون ایستاده، فرستادند تا او را طلب کنند … ».
[۱۷] یوحنا، ۷: ۵: «زیرا که برادرانش نیز به او ایمان نیاورده بودند».
[۱۸]. به عنوان مثال: مائده، ۷۵: « مَا الْمَسیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّیقَهٌ کانا یَأْکُلانِ الطَّعام» ؛ « مسیح پسر مریم جز پیامبرى نبود، که پیامبرانى پیش از او بودهاند، و مادرش زنى راستگوى بود که هر دو غذا مىخوردند».
[۱۹]. متی، ۲: ا – ۱۲٫
[۲۰]. لوقا، ۲: ۸ – ۱۷٫
[۲۱]. لوقا، ۲: ۲۱ – ۲۷٫
[۲۲]. لوقا، ۲: ۴۱ – ۴۸٫
[۲۳]. آل عمران، ۴۲ – ۴۳٫
[۲۴]. مؤمنون، ۵۰٫
[۲۵]. توبه، ۳۱ ؛ مائده، ۱۷ و … .
[۲۶]. مریم، ۳۴ ؛ احزاب، ۷ و … .
[۲۷]. متی، ۱: ۱ – ۱۶ ؛ لوقا، ۳: ۲۳ – ۳۸٫
پاسخ دهید