در اصل تعداد نمازهای واجب بین شیعه و سنی اختلاف نیست، بلکه در برخی جزئیات و چگونگی انجام نماز اختلافاتی وجود دارد که به بعضی اشاره می شود:

۱ – اذان و اقامه

 از نظر فقهای شیعه، اذان باید پس از داخل شدن وقت گفته شود.

از نظر اهل سنت، اذان گفتن پیش از طلوع فجر مستحب است، که در حقیقت اعلام وقت نافله است و چون وقت نماز صبح می رسد یک بار دیگر اذان می گویند و این اذان برای اعلام داخل شدن وقت نماز صبح است، و پس از آن اقامه می گویند. بنابراین برای نماز صبح دوبار اذان و یک بار اقامه گفته می شود.

شیعه عبارت «اَشهَدُ اَنَّ عَلیًاً وَلِیُ الله» را جزء اذان نمی داند ولی گفتن آن را جایز می داند.

اهل سنت «حیَّ  علی خیرالعمل» را در اذان صبح نمی گویند و در برخی از کتاب های آنان آمده است که در زمان پیامبراسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) و زمان خلیفه اول، این جمله در اذان گفته می شد و خلیفه دوم از آن نهی کرد و دستور داد در اذان صبح به جای این جمله دوبار بگویند: «الصلوه خیر من النوم».

۲ – خواندن «بسم الله» در اول هر سوره

اهل سنت درباره خواندن «بسم الله» در نماز، دیدگاه متفاوتی با شیعه دارند؛ از نظر شیعه، «بسم الله» جزئی از سوره است و باید خوانده شود و خواندن سوره های قرآن بدون «بسم الله» در نماز سبب بطلان نماز است و ترک آن در نماز جایز نیست و مستحب است که حتی در نمازهایی که آهسته خوانده شود، «بسم الله» در نماز بلند خوانده شود و این یکی از شعائر شیعه است.

ولی بسیاری از اهل سنت، «بسم الله» را جزء سوره نمی دانند. حنفی ها و حنبلی ها خواندن آن را در آغاز حمد و سوره مستحب می دانند؛ ولی به نظر آنها اگرچه نماز جهری باشد مانند نمازهای مغرب و عشاء باید «بسم الله» آهسته خوانده شود. اما از نظر شافعی «بسم الله» جزء هر سوره است و ترک آن در نماز جایز نیست.

۳ – قرائت سوره فاتحه در نمازهای یومیه

از نظر شیعه واجب است در دو رکعت اول نمازهای یومیه سوره فاتحه خوانده شود. اگر سوره دیگری از قرآن به جای آن خوانده شود، صحیح نیست و نماز باطل است. در دو رکعت سوم و چهارم، نمازگزار می تواند تسبیحات اربعه بخواند و می تواند به جای آن سوره حمد یعنی فاتحه را بخواند.

اما از نظر اهل سنت: بنا بر مذهب حنفی، خواندن سوره فاتحه در دو رکعت اول نماز به طور معین لازم نیست، بلکه اگر سوره دیگری به جای فاتحه خوانده شود، نماز صحیح است.

اما نظر شافعی و مالکی و حنبلی آن است که خواندن سوره فاتحه در تمام رکعت های نماز واجب است، بدون فرق بین دو رکعت اول یا رکعت های سوم و چهارم نماز. هم چنین فرق بین نماز واجب و مستحب نمی باشد. در تمام نمازها و در تمام رکعت ها خواندن حمد به نظر این سه مذهب واجب است.

۴ – خواندن سوره بعد از فاتحه

از نظر شیعه خواندن سوره در رکعت اول و دوم نماز بعد از خواندن سوره حمد (فاتحه) واجب است و باید یک سوره کامل خوانده شود.

اما از نظر اهل‌سنت: به نظر حنبلی؛ در دو رکعت اول نماز فقط خواندن یک سوره کفایت می کند، هر سوره که باشد، بلکه هر مقداری که از آیات قران خوانده شود، کفایت می کند؛ اگر کسی حمد را هم بخواند، خواندن سوره بعد از حمد واجب نیست.

اما به نظر سه مذهب دیگر، خواندن یک سوره در دو رکعت اول نماز بعد از  خواندن سوره فاتحه، مستحب است، نه واجب.

۵ – جهر و اخفات در نماز

از نظر شیعه؛ واجب است قرائت حمد و سوره در نماز صبح و مغرب و عشا بلند خوانده شود. در نماز ظهر و عصر واجب است آهسته خوانده شود.

اما از نظر اهل سنت؛ حنفی ها: جهر و اخفات در نماز واجب نیست، بلکه مستحب هم نیست و نمازگزار مخیر است که قرائت را بلند بخواند یا آهسته. شافعی ها: مطابق با مذهب شیعه در مسئله جهر و اخفات فتوا دارد. از نظر مالکی و حنبلی: جهر در نماز صبح و مغرب و عشا مستحب است.

۶ – تکتف (دست گذاشتن روی هم در نماز)

از نظر شیعه گذاشتن دست روی هم در نماز موجب بطلان نماز می شود.

اما از نظر مذاهب اهل سنت؛ از نظر هر چهار مذهب، دست روی هم گذاشتن در نماز مستحب است، نه واجب. از نظر مذهب مالکیه، تکتف جایز است و مستحب هم نیست لکن آزاد گذاشتن دستان در نماز واجب مستحب است.

۷ – گفتن آمین در نماز

از نظر شیعه گفتن آمین در نماز حرام است و نماز باطل می شود. اما از نظر چهار مذهب اهل‌سنت مستحب است.

۸ – خواندن قنوت

به نظر شیعه در تمام نمازهای یومیه خواندن قنوت مستحب است.

اما به نظر مذاهب اهل‌سنت: حنفی ها و حنابله: در غیر نماز وتر در نمازهای دیگر قنوت ندارد. شافعی و مالکی: خواندن قنوت فقط در نماز صبح مستحب است.

۹ – برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواندن سلام

شافعی ها و حنفی ها و حنبلی ها عقیده دارند که مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز، در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند، آن هم به اندازه ای که از پشت سر صورت او دیده شود. مالکی ها نیز این کار را مستحب می دانند، ولی آن را به سلام آخر اختصاص داده اند.

از نظر شیعه نمازگزار هنگام سلام نماز نباید صورتش از قبله منحرف شود.

۱۰ – عبور از مقابل نمازگزار

از نظر اهل سنت عبور کردن از مقابل نمازگزار حرام است، حتی در بعضی از کتاب های حدیثی آنان آمده است که نمازگزار باید مانع عبور عابر از مقابل خود باشد، اگرچه این کار به درگیری بکشد، و کسی که از مقابل نمازگزار عبور می کند شیطان است. به همین جهت وقتی در مکه یا مدینه از مقابل کسی که نماز می گذارد، عبور کنید، با اعتراض شدید او و دیگران روبرو می شوید و حتی ممکن است برای این کار خشونت هم نشان بدهند. بنابراین زائران ایرانی باید از پیش، به این مسئله توجه داشته باشند.

از نظر شیعه عبور از مقابل نمازگزار حرام نیست ولی مستحب است که نمازگزار حایلی مانند: عصا، تسبیح، چوب و یا ریسمان قرار دهد تا میان او و کسانی که از مقابل او عبور می کنند قرار گیرد، و این از باب احترام به نماز و رمز انقطاع از مردم به سوی خداست.

۱۱ – سجده

از نظر شیعه، سجده باید بر زمین (خاک و سنگ) و چیزهای غیرخوراکی که از زمین می روید باشد و سجده بر خاک از همه بهتر است. ولی اهل‌سنّت سجده بر فرش، سجاده و… را نیز جایز می دانند.

۱۲ – ارکان نماز

اهل‌سنّت ارکان نماز را چهار تا می دانند (قیام و رکوع، سجود و قرائت) و بعضی از آنها نیّت را اضافه نموده اند ولی شیعیان ارکان نماز را پنج تا می دانند (نیّت، تکبیره الاحرام، قیام، رکوع، سجود).

۱۳ – اوقات نماز

اهل‌سنّت می گویند نمازهای پنجگانه باید در پنج وقت (ظهر، عصر، مغرب، عشاء، صبح) خوانده شود ولی از نظر شیعه در پنج وقت خواندن افضل و مستحب است.

۱۴ – ذکر صلوات

درباره صلوات عبارت آل محمد را اهل سنت از صلوات حذف می کنند و در تشهد که صلوات آن واجب است این عبارت را نمی گویند.

۱۵ – نماز مستحبی

شیعه نیز مانند اهل سنت، نسبت به نمازهای مستحبی و نوافل معتقد است اما در برخی مسایل مانند به جماعت خواندن آن اختلاف دارد.

شیعه بر این باور است که نمازهای مستحبی را باید فرادا خواند؛ به جز نمازهای واجب روزانه (۱۷ رکعت)، نمازهای دیگری هم وجود دارد که انجام آنها مستحب است و بسیار ثواب دارد و چون این نمازها، اضافه بر نماز واجب است، به آنها نافله و نوافل گفته می شود (نفل، به معنای زاید و افزون است).

 اهل تسنن به نمازهای مستحبی شب های ماه مبارک رمضان، تراویح می گویند که ۲۰ رکعت با ۱۰ سلام خوانده می شود و چون در هر چهار رکعت به اندازه خواندن یک نماز استراحت می کنند، به این نماز تراویح گفته می شود. اینها این نمازها را به جماعت می خوانند که بدعت است. چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)  نماز مستحبی را به جماعت نمی خواند. اولین بار، عمر این بدعت را گذاشت و برخی اصحاب گفتند که این کار بدعت است. او جواب داد: بدعت خوبی است؛ چه کاری بهتر از خواندن نماز با جماعت؟![۱]

پی نوشت

[۱] – معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:  رساله علمیه امام خمینی، بخش واجبات نماز؛ ـ محمد جواد مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ص۱۱۱-۱۰۸،۱۴۰۲ قمری؛  الفقه علی مذاهب الاربعه حزیری، ج ۱، ص ۳۱۲؛  معالم المدرستین علامه عسکری.