درباره نسخ قرآن به سنّت متواتر و اجماع قطعی، نظریه های مختلفی وجود دارد که برخی در صورت وقوع چنین مواردی، قائل به جواز نسخ قرآن به سنّت متواتر شده اند.اما مشهور علما نسخ قرآن به خبر واحد را قبول ندارد.

پاسخ تفصیلی

چند نوع نسخ در آیات قرآن قابل تصور است که برخی مورد قبول و برخی مردود است . یکی از آن اقسام که مربوط به پرسش نیز بوده، نسخ قرآن به سنّت است که این خود یکی از اقسام « نسخ حکم و بقای آیه » بوده و درباره آن بحث شده است؛ بدین معنا که در قرآن آیه ای باشد و محتوای آن، که یک حکم شرعی است، به وسیله سنّت نسخ شده باشد.

چنین نسخی به چند گونه قابل تصور است. [۱]

۱ – نسخ به وسیله سنّت متواتر؛[۲]

۲ – نسخ به وسیله اجماع قطعی که کاشف از صدور نسخ از سوی معصوم (ع) باشد؛

۳ – نسخ به وسیله خبر واحد؛

درباره صورت اول و دوم از نسخ، سه نظریه وجود دارد:

یک. به هیچ وجه آیات قرآن به وسیله سنّت نسخ نمی شود؛ [۳] افرادی مانند شیخ مفید (ره)، علمای شافعی و علمای دیگر این نظریه را پذیرفته اند. [۴]

دو. قرآن به وسیله سنّت متواتر و اجماع قطعی نسخ می شود. [۵] و اگر چنین نسخی واقع و ثابت شده باشد، پذیرفته می شود و گرنه مورد پذیرش نیست، [۶] برخی گفته اند اما چنین نسخی اصلاً واقع نشده است. [۷]

سه. سخن سوم قول به تفصیل است که می گوید نسخ قرآن به وسیله روایاتی که از ائمه اطهار (ع) وارد شده، جایز نیست و اصلاً این نسخ معنا ندارد؛ [۸] ولی نسخ قرآن به وسیله سنّت نبوی به جهت، آیه شریفه «آن چه را رسول خدا براى شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهى کرده خوددارى نمایید و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است»، [۹] جایز است. این نظریه مورد پذیرش نیست؛ زیرا روایات متعددی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده بیانگر «نفی صدور ما یخالف الکتاب عنه» [۱۰] است؛ یعنی وقتی رسول خدا (ص) معیار تشخیص گفته‏هاى راستین خود را مطابقت آن با قرآن کریم دانسته، نمى‏توان پذیرفت حدیثى که علی رغم ناسخیّت و مخالفتش با قرآن کریم صحیح باشد. و علمای شیعه و اهل سنت بر نقل این روایات اتّفاق نظر دارند. پس، این روایات دلالت می کنند که قرآن به وسیله سنت نبوی هم نسخ نمی شود.[۱۱]

اما نسخ در صورت سوم (نسخ به وسیله خبر واحد) نظر مشهور از شیعه و اهل سنت بر این بوده که چنین نسخی ممکن نیست. [۱۲]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱] . خویى، سید ابوالقاسم، ‏ البیان فی تفسیر القرآن، ص ۲۸۵، بی جا و بی تا.

[۲] . برای آگاهی بیشتر نمایه «ملاک حدیث متواتر لفظی، معنوی و اجمالی»، سؤال ۲۴۱۲ (سایت: ۲۵۲۹) را مطالعه نمایید.

[۳] . نجفى خمینى، محمد جواد، تفسیر آسان، ج ۱، ص ۲۴۱، انتشارات اسلامیه‏، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۸ق؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۵، ص ۱۴، دفتر انتشارات اسلامى‏، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۴] . تفسیر آسان، ج ۱، ص ۲۴۱؛ سید مرتضی، الذریعه، ج ۱، ص ۴۶۰، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ش؛ شیخ طوسی، العده، ج ۲، ص ۴۸۷، چاپخانه ستاره، قم، ۱۴۱۷ق.

[۵] . الذریعه، ج ۱، ص ۴۶۰ و ۴۶۲؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص ۲۸۵؛ نجمى، هاشم زاده هریسى‏، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص ۲۶۰، بی جا و بی تا.

[۶] . الذریعه، ج ۱، ص ۴۶۰؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص ۲۸۵؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص ۲۶۰.

[۷] . بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص ۲۶۰.

[۸] . طباطبایی، سید محمد حسین، حاشیه الکفایه، ج ۲، ص ۲۹۶، بنیاد علمی، فکری علامه طباطبایی، بی تا.

[۹] . حشر، ۷.

[۱۰] . «از پیامبر (ص) چیزی که بر خلاف قرآن باشد، صادر نمی شود».

[۱۱] . حاشیه الکفایه، ج ۲، ص ۲۹۶ و ۲۹۷.

[۱۲] . البیان فی تفسیر القرآن، ص ۲۸۴ و ۲۸۵؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص ۲۶۰؛ الذریعه، ج ۱، ص ۴۶۰و ۴۶۱؛ العده، ج ۱، ص ۱۲۱.

اگر چه افراد کمی – مانند ابن حزم اندلسی از گروه ظاهریه اهل سنت – قائل به جواز و وقوع آن هستند؛ (نک: الذریعه، ج ۱، ص ۴۶۰ و ۴۶۱؛ العده، ج ۱، ص ۱۲۱).