قارون چه نسبتی با حضرت موسى(ع) داشت و اگر ابتدا ایمان آورده بود، چرا به آن سرنوشت دردناک دچار شد؟!
خدا در قرآن می فرماید که حضرت موسى(ع) براى گرفتن زکات نزد قارون رفت؛ آیا از این می توان نتیجه گرفت که قارون به خدا و حضرت موسى(ع) ایمان داشته اما بعداً سرکش و مرتد شده است؟
پاسخ اجمالی
«قارون بن یصهر بن قاهت» از بنی اسرائیل و از نزدیکان حضرت موسی(پسر عمو، یا پسر خاله) بود. بیشتر اندیشمندان او را پسر عموی موسی(ع) می دانند.
قرآن کریم قارون را به دلیل تکبر و مال پرستی و خودداری از پذیرش دستورات دینی، در ردیف متکبرانی؛ مانند فرعون و هامان قرار می‌دهد. در این کتاب مقدس به اصل ماجرای بلعیده شدن او و ثروتش در زمین اشاره شده، اما در پاره ای از روایات، جزئیات بیشتری از این حادثه نقل شده است.
پاسخ تفصیلی
«قارون بن یصهر بن قاهت»[۱] از بنی اسرائیل و از نزدیکان حضرت موسی(پسر عمو،[۲] یا پسر خاله[۳]) بود. بر اساس نقل ابن کثیر، بیشتر اندیشمندان او را پسر عموی موسی(ع) می دانند.[۴]
به نظر می رسد قارون در نزد فرعون مقام ویژه ای داشت؛[۵] و بر اساس نقلی عامل و کارگزار فرعون بر بنی اسرائیل بود.[۶]
در سه سوره از قرآن نام قارون آمده است.[۷] در بخشی از آیات سوره قصص سخن از درگیری بنی اسرائیل با این مرد ثروت مند و سرکش به میان آمده، قارونی که مظهر ثروت آمیخته با کبر و غرور و طغیان بود؛ همان طور که قرآن درباره ثروت قارون و طغیان او چنین می گوید: «قارون از قوم موسى بود، اما بر آنان ستم کرد، ما آن قدر از گنج ها به او داده بودیم که حمل کلیدهاى آن براى یک گروه زورمند مشکل بود! [به خاطر آورید] هنگامى را که قومش به او گفتند: این همه شادى مغرورانه مکن، که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد».[۸]
در میان بنی اسرائیل افراد متعهد و دلسوزی وجود داشتند که از نگران نتایج و آثار تکبر و مال اندوزی قارون هم برای خودش و هم برای دیگران بوده و به نصیحتش می پرداختند:
«و در آنچه خدا به تو داده، سرای آخرت را بطلب و بهره ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نیکى کرده نیکى کن و هرگز در زمین در جست وجوى فساد مباش، که خدا مفسدان را دوست ندارد».[۹]
اما قارون در پاسخ می گفت: «این ثروت را به وسیله دانشی که نزد من است به دست آوردم».[۱۰]
برخی از مفسّران، علم قارون را به کاردانی و مهارت تفسیر کرده اند.[۱۱] برخی دیگر از مفسران این علم را چند چیز می دانند: ۱٫ علم تورات، ۲٫ علم انواع تجارت و کشاورزی و سایر مکاسب، ۳٫ علم کیمیا.[۱۲]
به هرحال، خداوند برای هدایت این متکبر دنیاپرست، پیامبر زمانش (حضرت موسی) را به سویش فرستاد:
«ما موسی را با آیات خود و دلیل روشن فرستادیم به سوی فرعون و هامان و قارون، ولی آنها گفتند او ساحری بسیار دروغ گو است».[۱۳]
سرانجام قارون این شد که؛
«ما، او و خانه اش را در زمین فرو بردیم و گروهی نداشت که او را در برابر عذاب الهی یاری کنند و خود نیز نمی توانست خویشتن را یاری دهد».[۱۴]
«و قارون و فرعون و هامان را [هم هلاک کردیم]. و براستى موسى براى آنان دلایل آشکار آورد، [ولى آنها] در آن سرزمین سرکشى نمودند و [با این همه بر ما] پیشى نجستند».[۱۵]
البته قرآن از ذکر محل وقوع حادثه ساکت است که آیا در مصر بود، یا صحرای سینا(محل زندگی بنی اسرائیل)؟
قرائن و شواهد حاکی از آن است که قارون در میان بنی اسرائیل زندگی کرده و به ظاهر از مؤمنان به شمار می آمد، اما در عین حال مطیع محض اوامر خدا و پیامبرش نبوده است. این که آخرین درگیری او با پیامبر زمانش دقیقاً چه بوده که به بلعیده شدن او در زمین انجامیده، در قرآن صریحاً چیزی در این زمینه بیان نشده است، اما در برخی روایات به ماجراهایی اشاره شده است که در نهایت بدان انجامید که قارون و ثروتش در زمین محو شوند:
۱٫ ابن عباس می گوید: قارون مردى از قوم موسى(ع)، و پسر عموى آن جناب بود، و همواره در جست وجوى علم بود، تا آن که دانش بسیارى جمع آورى نمود … تا روزى که بر موسى(ع) طغیان کرد، و به وى حسد ورزید.
موسى(ع) به او فرمود: «خداى تعالى به من دستور داده که از بندگانش زکات بگیرم، تو هم باید زکات مالت را بدهى»، قارون از اطاعت این دستور سرباز زد، و به مردم گفت: موسى(ع) می خواهد مال مردم را بخورد، اول دم از نماز زد، شما اطاعتش کردید، و دستورهایى دیگری داد و همه را پذیرفتید، آیا باز هم حرفش را گوش کرده و اموالتان را به او می دهید، مردم گفتند: نه، ولى چاره چیست؟! قارون گفت: از یکى از زنان فاحشه بنى اسرائیل می خواهیم که موسی(ع) را متهم به زنا با خود کند! بنی اسرائیل هم به آن زن بدکاره گفتند: اگر شهادت دهى که موسى با تو زنا کرده است، هر چه بخواهى به تو می دهیم، زن هم پذیرفت.
قارون نزد موسى(ع) آمد، و گفت: از بنى اسرائیل بخواه تا جمع شوند، و آنان را به آنچه خدایت فرموده آگاه کن! موسى(ع) قبول کرد، و به بنى اسرائیل فرمود: «شما را جمع کرده ام تا به اطلاعتان برسانم که پروردگارم چه دستوراتى داده»، بنى اسرائیل گفتند: چه دستور داده؟ فرمود: «مرا دستور داده تا به شما بگویم تنها خدا را بپرستید، چیزى را شریک او مگیرید، صله رحم کنید، و…»، تا آن که فرمود: «و این که اگر کسى زنا کرد در صورتى که زن داشته باشد سنگسارش کنید»، گفتند: هر چند که خودت باشى؟ فرمود: «بله، اگر خودم نیز زنا کنم باید سنگسار شوم»، گفتند: تو زنا کرده اى، و باید سنگسار شوى! موسى(ع) با تعجب پرسید: «من زنا کرده ام؟!».
اطرافیان قارون فرستادند نزد آن زن که بیا و شهادت بده، چون آمد، پرسیدند درباره موسى(ع) چه شهادت می دهى؟ موسى(ع) از او پرسید: «تو را به خدا سوگند راست بگو»، زن گفت: چون مرا به خدا سوگند می دهى [راستش را می گویم] این مردم با پرداخت رشوه از من خواستند که تو را متهم به زناى با خود کنم، ولی گواهی می دهم که تو پاکی و پیامبر خدایی!
موسى با چشم گریان به سجده افتاد، خدا وحى فرستاد که چرا می گریى؟ با این که من زمین را مسخّر تو کرده ام، به زمین فرمان بده تا قارون را ببلعد، که اگر فرمانش دهى اطاعتت می کند.
موسى(ع) سر از سجده برداشت، و به زمین گفت: «قارون و اطرافیانش را بگیر»، زمین پاهایشان را در خود فرو برد، آنان با وحشت و التماس، از موسی(ع) کمک خواستند! موسى(ع) دوباره به زمین فرمان داد که آنان را ببلعد! زمین آنان را تا گردن هایشان فرو برد، مجدداً فریادشان بلند شد، بعد از فرمان سوم موسى(ع)، زمین آنان را به صورت کامل بلعید! خدا به موسى وحى فرستاد که: بندگانم هر چه نزد تو التماس کردند، پاسخشان ندادی! به عزتم سوگند اگر مرا می خواندند پاسخشان را می دادم.[۱۶]
۲٫ نقل دیگری از این داستان وجود دارد که خلاصه اش چنین است: موسى(ع) نزد قارون آمد، و حکم زکات را به وى ابلاغ نمود، قارون او را مسخره کرده و از خانه اش بیرون راند، موسى(ع) نزد پروردگارش از رفتار قارون شکوه کرد، خدا هم او را بر وى مسلط ساخت و زمین به فرمان وى، قارون و خانه اش را در خود فرو برد.[۱۷]
در ارتباط با این روایات باید گفت که روایت اول موقوف است، یعنى از صحابى نقل شده و نه از پیامبر(ص) و روایت دوم نیز هم شامل سخنانی ناپسند بوده و هم از نظر سند موقوف و بریده است و به همین دلیل، روایت ضعیفی ارزیابی می شود.[۱۸]
درباره ابتدا و سرنوشت قارون، قرآن کریم می فرماید: «قارون از قوم موسى بود، اما بر آنان ستم کرد، ما آن قدر از گنج ها به او داده بودیم که حمل کلیدهاى آن براى یک گروه زورمند مشکل بود! [به خاطر آورید] هنگامى را که قومش به او گفتند: این همه شادى مغرورانه مکن، که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد».[۱۹]
از این رو؛ برخی از مفسران گفته اند؛ قارون از نظر اطلاعات و آگاهی، معلومات قابل توجهی از تورات داشت، نخست در صف مؤمنان بود ولی به دلیل ضعف ایمان، غرور، ثروت و کمی ظرفیت، زکات نداد و مخالفت و سرپیچی امر حضرت موسی(ع)، را کرد و کافر شد.[۲۰]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[۱]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ۱، ص ۴۴۳، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
[۲]. همان؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۱۷۵، به نقل از ابن جریح، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا؛ بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، ج ۴، ص ۱۸۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
[۳]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص ۴۱۵، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
[۴]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج ۱، ص ۳۰۹، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
[۵]. قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج ۵، ص ۳۱۰، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۶ش.
[۶]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص ۴۱۶٫
[۷]. قصص، ۷۶ و ۷۹؛ عنکبوت، ۳۹؛ غافر، ۲۴٫
[۸]. قصص، ۷۶٫
[۹]. قصص، ۷۷٫
[۱۰]. قصص، ۷۸٫
[۱۱]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۶، ص ۷۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
[۱۲]. خرمشاهی، بهاءالدین، دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی، ج ۲، ص ۱۶۱۸، تهران، ۱۳۷۷ش.
[۱۳]. غافر، ۲۳ – ۲۴٫
[۱۴]. قصص، ۸۱٫
[۱۵]. عنکبوت، ۳۹٫
[۱۶]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۵، ص ۱۳۶، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. و نیز ر.ک: ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ج ۹، ص ۳۰۱۸، عربستان سعودی، مکتبه نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
[۱۷]. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج ۲، ص ۱۴۵، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۶، ص ۸۴٫
[۱۸]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۶، ص ۸۴٫
[۱۹]. قصص، ۷۶٫
[۲۰]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۱۵۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
پاسخ دهید